door Kelsey Winkel en Eline van den Berg, MA Europese Studies: Nederland-Duitsland-Studies

Als studenten van de master Europese Studies: Nederland-Duitsland-Studies werd ons gevraagd om mee te helpen met de organisatie van de studiereis van de Bachelor Duitse Taal en Cultuur. Aangezien al vaststond dat de studiereis in de eerste week van mei zou plaatsvinden, wisten we dat het een heel bijzondere week zou kunnen worden. We begonnen op 1 mei, wat een nationale feestdag is in Duitsland, en ook zouden we op 4 en 5 mei in Berlijn zijn. Op 4 mei organiseert de Nederlandse Ambassade altijd een dodenherdenking in het voormalige concentratiekamp Sachsenhausen. In de communicatie met de ambassade werd ons aangeboden om deel te nemen aan een rondleiding door het concentratiekamp voorafgaand aan de herdenking. We hebben dit aanbod natuurlijk aangenomen, want zo’n mogelijkheid krijg je niet elke dag. 

Nadat er in de eerste dagen in Berlijn een fietstocht en verschillende musea (onder andere Topographie des Terrors, Gedenkstätte Deutscher Widerstand en de voormalige Stasigevangenis Hohenschönhausen) op het programma stonden, brak de donderdagmiddag aan en ontmoetten we de studenten Nederlands van de Freie Universität. Tijdens de voorbereiding voor deze ontmoeting bleek dat het voor deze studenten, die Nederlands studeren in Berlijn, interessant zou kunnen zijn om een Nederlandse dodenherdenking bij te wonen. Zodoende was het idee om elkaar eerst te leren kennen, waarbij iedereen in zijn/haar vreemde taal praatte. Na een picknick in het park met gezellige gesprekken met de Berlijnse studenten vertrokken we allemaal naar het station om met de metro naar Oranienburg te gaan. Na het ritje en een plezierige wandeling kwamen we aan in het concentratiekamp. Daar stonden twee gidsen klaar om de enorme groep, bestaande uit werknemers van de Nederlandse Ambassade, studenten en andere geïnteresseerden, door het concentratiekamp te leiden. Ze besloten de groep in tweeën te splitsen, waarbij de ene groep een Nederlandse en de andere groep een Duitse rondleiding kreeg. Onze groep deed mee aan de Duitse rondleiding. De gids legde van tevoren uit dat hij in zijn rondleiding de focus op de Nederlandse gevangenen uit het kamp zou leggen.

We begonnen de rondleiding aan de voorkant van het concentratiekamp. Daarbij liepen we de weg die gevangenen destijds ook moesten lopen. Aangezien er geen spoorlijn naar het concentratiekamp loopt, moesten de gevangenen dwars door het dorp Oranienburg lopen om bij het concentratiekamp te komen. De gids wees ons op de gebouwen rond het concentratiekamp en vertelde welke van deze gebouwen ten tijde van de oorlog voor welke militaire functies waren gereserveerd. Vervolgens kwamen we in een soort binnenhofje, dat er ook nu nog mooi uitzag. Er werd ons uitgelegd dat hier gasten en belangrijke politici werden ontvangen. Daarnaast deed het dienst als park voor het personeel. Het onderhoud van dit prestigehofje, dat bedoeld was om kamp Sachsenhausen in positieve zin aan de buitenwereld te tonen, werd echter onder dwang door de gevangenen gedaan. Daarna liepen we door de poort met de welbekende tekst “Arbeit macht frei”. We stonden vrijwel direct op een gigantisch terrein waar we overal grijze vlakken zagen, die lieten zien hoeveel barakken er destijds gestaan hebben. Ook was er een stuk van de oude muur en het prikkeldraad ervoor te zien. Vervolgens liepen we naar enkele barakken die na de vernietiging van het kamp zijn opgebouwd volgens de originele afmetingen. Hier konden we zien hoe de gevangenen destijds leefden. Ook vertelde de gids ons het verhaal van een Nederlander in het kamp. Aan het eind van de rondleiding bracht deze gids ons naar de executieplaats van het kamp en vertelde hoe er tienduizenden mensen daar doodgeschoten waren. Er hingen veel foto’s van gevangenen die door de Duitsers als propaganda waren gebruikt. 

Toen de rondleiding voorbij was, liepen we naar plaats waar de herdenking zou plaatsvinden. Het programma begon om kwart voor acht. Er werd een mooi vioolstuk gespeeld en ambassadeur Ronald van Roeden hield een toespraak. Na de taptoe begon stipt om 20:00 het nationale stiltemoment. Het was indrukwekkend om in die doodse stilte op zo’n bijzondere plek stil te staan bij de oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en daarna. Na dit moment van stilte luisterden we naar nog enkele sprekers, waaronder ook naar Prof. Dr. Micha de Winter, wiens vader in Sachsenhausen gevangen heeft gezeten. Aan het eind van de herdenking werden de kransen op de executieplaats gelegd. Daarna mocht iedereen een roos neerleggen. Dat was een bijzonder gezicht: al die bloemen en kransen op de executieplaats met boven de kransen het plakkaat met daarop de tekst dat er circa 1.400 Nederlanders in dit kamp zijn omgekomen. Onder de indruk van alle ervaringen zijn we na deze herdenking weer in de trein naar Berlijn gestapt. Het zal een herdenking zijn die voor velen van ons voor lange tijd in ons geheugen gegrift zal blijven.