Door Griet Boone, docent Duits aan de Universiteit Gent

Binnen het onderzoeksdomein van de tweede-/vreemdetaalverwerving is er een algemene consensus over het belang van meerwoordcombinaties bij het leren van een tweede/vreemde taal. Meerwoordcombinaties zijn alomtegenwoordig in taal en dragen bij tot idiomatisch, vlot en accuraat taalgebruik. Als je een bepaald niveau in een taal wil bereiken, is het dus noodzakelijk om vertrouwd te geraken met deze woordcombinaties. Uit onderzoek is echter gebleken dat meerwoordcombinaties vaak een struikelblok vormen, zelfs voor gevorderde taalleerders, bijvoorbeeld door een tekort aan authentieke input, een te grote focus op losse woorden en grammatica in de klas, of een te letterlijke vertaling naar de vreemde taal vanuit de moedertaal. Omdat er nog maar weinig longitudinale en/of kwalitatieve studies zijn naar de ontwikkeling van meerwoordcombinaties bij taalleerders (zeker voor Duits), was ik benieuwd naar hoe die ontwikkeling over een langere tijd nu precies verloopt.

Onderzoek

In mijn proefschrift heb ik studenten Duits vier jaar lang gevolgd in hun leertraject. Ik wilde nagaan welke factoren een rol spelen in het leren van meerwoordcombinaties, zowel op het niveau van de woordcombinatie zelf (bv. is de combinatie letterlijk te vertalen vanuit het Nederlands, komt ze frequent voor, enz.) als op het niveau van de leerders (bv. woordenschatkennis, sociale interactie, leerstrategieën, enz.). Daarnaast wilde ik onderzoeken hoe ‘foutieve’ meerwoordcombinaties van gevorderde leerders worden gezien door Duitse business professionals, om na te gaan of dit een probleem vormt voor interculturele communicatie. In het project heb ik kwantitatieve data, zoals testscores en data uit een corpus, gecombineerd met kwalitatieve data uit interviews of antwoorden op open vragen. 

Bevindingen en aanbevelingen

Eén van de belangrijkste conclusies uit mijn onderzoek is dat het leren van meerwoordcombinaties traag en non-lineair verloopt, individueel erg verschillend is, en zelfs voor gemotiveerde taalstudenten die worden opgeleid tot taalspecialisten een grote uitdaging vormt. Meer aandacht voor meerwoordcombinaties in de klas lijkt dus nodig. Recent onderzoek heeft aangetoond dat er in veel handboeken nog steeds weinig aandacht wordt geschonken aan meerwoordcombinaties, terwijl ze net een handige tool vormen om zowel woordenschat en grammatica aan te brengen. Met een combinatie als ‘schönes Wochenende’ bijvoorbeeld, krijgen leerlingen twee woorden tegelijk aangereikt, en kan je als docent een deeltje ‘Adjektivdeklination’ uitleggen. Indien taaldocenten vanaf het begin aandacht besteden aan deze combinaties en taalleerders regelmatig wijzen op het bestaan en het belang ervan, zullen leerders zelf ook aandacht besteden aan deze combinaties. Een positief gevolg hiervan kan zijn dat leerders de taal meer als eenheid van vaste blokken zullen beschouwen en in het beste geval ook zo zullen leren in plaats van losse woorden met grammatica te combineren. Hoewel het onderzoek specifiek was gericht op Duits, is in elke vreemdetalenklas aandacht voor meerwoordcombinaties een meerwaarde. 

Wat de factoren betreft die een rol spelen bij het leren van meerwoordcombinaties, bleek congruentie (het voorhanden zijn van een letterlijk equivalent in de moedertaal) een heel belangrijke factor te zijn. Congruente items werden aan de ene kant makkelijk geleerd, maar de kennis van deze items bleef doorheen de tijd vrij stabiel. Incongruente items bleken moeilijker te verwerven in het begin, maar bij deze items was er een steilere leercurve merkbaar. Omdat de leerders zelf aangaven dat een letterlijk equivalent in de moedertaal niet altijd een voordeel is en tot verwarring kan leiden, is mijn aanbeveling om op alle niveaus (A1-C2) aandacht te besteden aan beide types. Contrastief onderwijs en vertaaltaken zouden een manier kunnen zijn om dit te doen.

Factoren bij de leerder die volgens het onderzoek bijdragen tot een betere kennis van meerwoordcombinaties, zijn de woordenschatomvang bij het begin van het leertraject (hoe meer woorden de leerders kenden, hoe hoger ze scoorden op de testen van meerwoordcombinaties), sociale interactie in de vreemde taal, informele leeractiviteiten en vooral het toepassen van gespreide herhaling. Ik denk dat de drie laatstgenoemde zaken sowieso activiteiten zijn die veel taaldocenten al jarenlang als ‘good practice’ beschouwen voor het leren van een vreemde taal. Misschien kunnen deze bevindingen een aanleiding vormen om taalleerders nog eens extra aan te sporen om regelmatig een boek te lezen, naar series te kijken, naar muziek te luisteren en/of te praten in de vreemde taal. 

Taaldocenten hoeven zich tot slot geen zorgen te maken als hun leerders hier en daar fouten maken in het gebruik van meerwoordcombinaties. Als er vanuit een intercultureel zakelijk perspectief wordt gekeken, blijkt dat de boodschap zwaarder telt dan talige correctheid. Grammaticafouten scoorden slechter dan pragmatische fouten, maar algemeen kregen foutieve meerwoordcombinaties vrij positieve ratings. Bovendien bleek dat Duitse business professionals het erg op prijs stellen wanneer er wordt gecommuniceerd in het Duits. Het lijkt me dus aangewezen om taalleerders vertrouwd te maken met een breed spectrum aan meerwoordcombinaties en leerders te wijzen op grammaticale en/of pragmatische moeilijkheden in een bepaalde combinatie. Aan de andere kant kunnen docenten ook meegeven dat een perfecte taalbeheersing niet altijd wordt verwacht in een interculturele zakencontext, wat kan bijdragen tot een positieve sfeer in de klas, waarin studenten vooral de taal leren te gebruiken. Meerwoordcombinaties lijken mij daartoe een ideaal middel. Met dit proefschrift hoop ik mijn steentje te hebben bijgedragen aan het onderzoek rond vreemdetaalverwerving, en taaldocenten te inspireren om meerwoordcombinaties op alle mogelijke manieren in te zetten in de lespraktijk. 

Meer weten over dit proefschrift? Klik hier voor de Engelse en Nederlandse samenvatting.