Paula Costas Alonso is naast docent Spaans op de International School Eindhoven ook werkzaam als Teacher in Residence aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ze is een bevlogen docente die zich actief inzet voor de toekomst van haar vak, onder meer via het onlangs opgerichte Platform Spaans. Meertaligheid is een vanzelfsprekend onderdeel van haar bestaan – naast Nederlands, Engels en Spaans heeft Paula nog veel meer talen op haar repertoire.      

Hoe ben jij docent Spaans in Nederland geworden? 

Ik ben in Spanje geboren en getogen, maar ik ben voor de liefde (en de kansrijkere arbeidsmarkt) naar Nederland gekomen toen ik klaar was met mijn studie Spaanse Taal- en Letterkunde. Nadat ik eerst een tijdje bij een elektriciteitsmaatschappij heb gewerkt – wat heel goed was voor mijn Nederlands! – heb ik uiteindelijk de lerarenopleiding gevolgd. In 2004 ben ik gaan werken op mijn huidige school, de International School Eindhoven. Naast Spaanse les geven heb ik daar een aantal coördinatietaken gehad. Ook vind ik het heel leuk om stagiairs te begeleiden.

Welke talen spreek je allemaal en hoe heb je die geleerd?

Van huis uit heb ik in de eerste plaats het lokale dialect van de streektaal Galicisch geleerd, maar mijn ouders spraken daarnaast Spaans met mij. Ook op school werd er zowel Galicisch als Spaans gesproken. Met mijn familie spreek ik tegenwoordig beide talen. Engels heb ik geleerd toen ik zelf op de middelbare school zat, maar zeker ook op de internationale school waar ik werk. Ik heb een aantal jaar Frans gehad, maar ik durf het niet goed te spreken omdat ik onzeker ben over mijn uitspraak. Ik heb daardoor ook veel empathie voor mijn eigen leerlingen als de uitspraak houterig is of als ze het spannend vinden om de taal te spreken. Op de middelbare school heb ik ook nog Grieks en Latijn gedaan.

Buiten school om heb ik Italiaans geleerd toen ik nog in Spanje woonde, en in Nederland heb ik op de Universiteit van Amsterdam een cursus Portugees gevolgd. Verder heb ik natuurlijk goed Nederlands leren spreken sinds ik hier woon. Ik ben ook al twintig jaar bezig om Japans te leren; ik ben recent begonnen weer begonnen met een cursus. Omdat de taal zo anders is ingericht dan de andere talen die ik ken, vind ik het als taalkundige heel interessant om die te leren. Verder is het natuurlijk fascineren om te zien hoe die taal een afspiegeling is van de Japanse maatschappij.

Er staan trouwens nog heel veel andere talen op mijn wensenlijstje. Koreaans en Hindi zou ik heel leuk vinden om nog te leren. Hindi interesseert me in het bijzonder omdat veel van mijn leerlingen uit India komen. Turks spreekt me ook aan, net als Zweeds en Deens. Met Duits ben ik nu bezig, zowel via Duolingo als met een lesmethode, want dat heb ik op school niet geleerd.

Wat is volgens jou de beste aanpak om nieuwe talen te leren?

Duolingo vind ik wel behulpzaam in de zin dat ik veel woorden herken en dat ik de opdrachten kan maken, maar ik vraag me dan altijd af in hoeverre ik de taal ook daadwerkelijk zou durven te spreken. Ook ontbreekt de communicatieve behoefte vaak, wat het lastiger maakt om de transfer te maken naar communicatieve vaardigheden. Ik vind input belangrijk, maar dit moet wel in balans zijn met het leren kennen van de achterliggende structuur en het systeem dat erachter schuilgaat. Motivatie speelt natuurlijk ook een belangrijke rol.

Ik ben me als docent bewust van de beperkingen die het reguliere onderwijs met zich meebrengt, waarin je maar twee of drie lesuren per week hebt. Mijn missie als docent is om het luikje Spaans te openen bij mijn leerlingen en ze te laten zien wat ze zelf kunnen doen in de toekomst of in hun vrije tijd om dat luikje te vergroten of om nog meer taalluikjes te openen. Wat als je eenmaal ervaring hebt met het leren van vreemde talen, kun je daar op voortbouwen.

Hoe denk jij als native speaker over doeltaalgebruik in de les?

De discussie rond doeltaal-voertaal volg ik al jaren, maar ik ben zelf nog zoekende. Wanneer ik bijvoorbeeld een stagiair heb die hiernaar vraagt, ga ik er zelf meer over nadenken en gebruik ik de doeltaal soms ook meer. Wat ik vooral belangrijk vind, zeker voor moedertaalsprekers, is dat we onze taalproductie aanpassen aan het niveau van de leerling. Tegelijkertijd moeten we ze ook niet onderschatten en niet te snel opgeven als we merken dat leerlingen ons niet meteen begrijpen. Bij mij in de les is Engels extra service, als het even kan doen we het in het Spaans.

Wat zie jij als het grootste voordeel van meertaligheid?

Meertaligheid maakt het zoals gezegd makkelijker om andere talen te leren, je zit eerder op conceptniveau dan op woordniveau. Ik zie taal niet alleen als een systeem, maar vooral als communicatief proces tussen mensen. Hier komt ook diversiteit en creativiteit om de hoek kijken en een stukje empathie.

Bij ons op school beschouwen we meertaligheid als een rijkdom en proberen we leerlingen mee te geven dat het spreken van meerdere talen grote voordelen heeft. Dat we ze Engels en Nederlands leren, hoeft niet ten koste te gaan van de waarde van hun moedertaal. Ik vraag ook altijd naar de thuistalen van leerlingen en gebruik die ook in mijn lespraktijk om de verbinding te leggen met wat ze aan het leren zijn. Daarnaast geldt dat elke taal waardevol is, en niet alleen een bepaalde groep talen die om een of andere reden maatschappelijk of economisch belang hebben.

Hoe staat het met de positie van het Spaans in Nederland?

De afgelopen decennia is de positie van het Spaans veranderd in Nederland, in het bijzonder in het onderwijs. Toen ik hier begon als docent in 2001 was Spaans net officieel een nieuwe schooltaal, naast Arabisch, Chinees, Russisch en Turks. Er is veel gebeurd in de tussentijd; er is nu heel veel belangstelling voor Spaans. Toch zijn er nog maar weinig middelbare scholen waar Spaans wordt gegeven. Als je het mij vraagt, is de vraag groter dan het aanbod. Buiten het schoolsysteem is de belangstelling groot en is er ook veel aanbod.

Tegelijkertijd gaan op de universiteiten de studentenaantallen omlaag en worden er weinig nieuwe docenten opgeleid. Het lerarentekort lijkt regioafhankelijk te zijn, maar wat hierin wel een rol speelt is dat er maar twee hogescholen zijn waar je een tweedegraadsopleiding tot docent Spaans kunt volgen, terwijl geen enkele hogeschool een eerstegraadsopleiding aanbiedt. Een aanzienlijk deel van de docenten Spaans is dan ook afkomstig uit een Spaanstalig land. Volgens mij wordt hier nog veel potentieel onbenut, zeker als je kijkt naar het belang van de Spaanse taal in de wereld.

Wat hopen jullie te bereiken met het Platform Spaans?

Het doel van het Platform Spaans is dat de positie van het Spaans in Nederland wordt versterkt. We willen fungeren als serieuze gesprekspartner voor bijvoorbeeld de overheid. Het leren van Spaans en de belangstelling voor de taal is op dit moment erg versnipperd. Ook willen we laten zien dat Spaans niet alleen leuk is om te leren als je op vakantie gaat, maar dat het vakgebied ontzettend veel diepgang heeft en er heel interessant en belangrijk onderzoek naar wordt gedaan.

Welke rol kun jij daarin spelen als Teacher in Residence?

De opdracht van de Teachers in Residence aan de Radboud Universiteit is om bruggen te bouwen tussen het voortgezet en wetenschappelijk onderwijs. Zeker voor talenstudies is dit heel belangrijk, want wij zien dat leerlingen die interesse in of talent hebben voor een letterenstudie niet genoeg informatie hebben over wat deze opleidingen inhouden. Hierdoor maken ze vaak een andere keuze; ook factoren als aanzien en wensen van de ouders spelen mee. We merken dat er twee kritieke momenten zijn in het keuzeproces: wanneer leerlingen hun profielkeuze maken in de derde klas en wanneer ze van het voortgezet naar het hoger onderwijs gaan. Ik vond het verrassend om te ontdekken dat leerlingen hun keuze voor een talenstudie moeten verdedigen, want ik ben dat zelf niet gewend. In Spanje was het helemaal geen issue dat ik Spaans ging studeren. Ik vind het dan ook heel belangrijk om me op school op te stellen als ambassadeur van mijn vak en van de studie Spaanse Taal en Cultuur. Als leerlingen niet van mij horen over het vakgebied, van wie dan wel?