In 2023 schreven we het artikel ‘Geen cijfers, wél ERK-niveaus: verrijking én uitdaging’1. Daarin beschreven we de door het Cals College in Nieuwegein ingezette koers voor het MVT-onderwijs. In een schoolbrede ontwikkeling, waarin het aantal summatieve toetsmomenten afnam en er meer ingezet werd op formatief handelen, was het in 2020 een logische stap om met de moderne vreemde talen Duits, Engels en Frans af te stappen van cijfers. Immers: het inzichtelijk maken van de voortgang van vaardigheden kan met ERK-niveaus nog beter.

Er was veel belangstelling voor dit artikel. Ook nu, twee jaar later. Omdat Kees inmiddels ook buiten het Cals gekeken en weer met cijfers gewerkt heeft, is het interessant om opnieuw de balans op te maken. Beide docenten geven antwoord op vragen over cijfers en ERK-beoordelingen. 

Welke stappen heeft het Cals College de afgelopen jaren gezet in het werken met de ERK-systematiek?

Peter Kroes (PK): Voorheen was het voor leerlingen, ouders en collega’s van andere vakken vaak onduidelijk wat een ERK-niveau precies inhield, vooral wanneer een leerling niet op een gewenst niveau zat. Inmiddels kunnen we in Magister naast een ERK-niveau ook ‘onv’ van ‘onvoldoende’ invoeren als een leerling onder het minimumniveau presteert. 

Ook vertalen we nu aan het einde van vwo 5 de ERK-niveaus naar een cijfer. Decanen wensten dit voor de cijferlijsten die soms nodig zijn bij de aanmelding voor een vervolgopleiding. We voeren dit voor álle leerlingen in Magister in, waarbij de kolom alleen voor de vakdocent en decanen zichtbaar is.

Verder hebben we zaken gestroomlijnd: wat zijn nu precies streefniveaus en wat zijn minimumniveaus? Daarnaast hebben we de ERK-niveaus herijkt, vooral bij Engels. CITO stelde dat het niveau voor luistervaardigheid gestegen is, dus ook wij hebben de lat verhoogd.

Door de verminderde stress zitten sommige leerlingen relaxter in de les en lopen daardoor juist harder. In het verleden waren er bij een summatieve toets in havo 4 eens slechts 6 van de 25 leerlingen. Nu zijn ze er allemaal. Dat vind ik ook winst. Er zit voor hen nu geen druk meer achter een beoordelingsmoment. Doordat we in hebben gezet op formatief handelen2, hebben ze ook al eens feedback ontvangen. En met elke ERK-beoordeling ontvangen ze weer nieuwe feedback. 

Kees van Ruremonde (KvR): Drie jaar geleden bleek uit een enquête dat leerlingen cijfers dwingender vonden dan ERK-niveaus. Dankzij de ERK-systematiek worden de moderne vreemde talen daardoor als minder stressvol ervaren. Alleen de beste beoordeling blijft staan en een laag niveau kan altijd verbeterd worden. 

Vorig jaar stelde ik mij in het cijfersysteem de vraag: waarom hechten we eigenlijk nog waarde aan een 4,5 voor een eerste leestoets, als een leerling later een 6,0 haalt voor de volgende moeilijkere toets? De 6,0 toont toch aan dat een leerling op niveau is voor die vaardigheid? Dat is echt een kracht van het ERK-systeem: eerdere mindere resultaten wegen niet meer mee, terwijl dat bij cijfergemiddeldes wel zo is. Daardoor maken leerlingen, ook zeker tegen het eind van het schooljaar, vaak andere keuzes. In het ERK-systeem zal een leerling ongetwijfeld het idee hebben dat hij alleen maar dingen kan winnen, terwijl hij in een cijfersysteem ook wel wat te verliezen heeft.

PK: Tegelijkertijd zijn er collega’s die liever terug willen naar cijfers. Cijfers zorgen voor een gevoel van houvast en voor collega’s die eerst op andere scholen werkten, is het ERK-systeem soms best even schakelen.

Welke voordelen brengen cijfers met zich mee?

KvR: Vorig jaar werkte ik op een school waar de moderne vreemde talen met cijfers werkten. Cijfers, stelde ik vast, gaven een gevoel van urgentie bij leerlingen: zij willen goede cijfers halen, leren daardoor beter en beheersen sommige onderdelen, zoals idioom en grammatica, goed. Uiteraard speelt hier ook de (vak)didactische aanpak een aanzienlijke rol, waarbij actieve herhaling3 ook essentieel is. Cijfers op onderdelen als idioom en grammatica leiden weliswaar niet per definitie tot betere spreek- en schrijfproducten, maar de basiskennis lijkt steviger.

PK: Tegelijkertijd leerden vroeger veel leerlingen uit bijvoorbeeld havo 4 hun woordjes en grammatica niet, ook al was het toen voor een cijfer. Veel hangt inderdaad samen met jouw aanpak. Ik gebruik bijvoorbeeld bijna iedere les Quizlet met de corpus4 van het schooljaar als vorm van retrieval practice. En ze schrijven in de les, zodat ik direct feedback kan geven. Of je nu summatief toetst of formatief werkt met een ERK-beoordeling: in de aanpak zit zeker een deel van de winst. 

KvR: Cijfers hebben nog een ander voordeel: je kunt er vakonderdelen mee beoordelen die niet per definitie binnen de taalvaardigheden vallen, zoals literatuur of Landeskunde. Als het onderdeel becijferd wordt, nemen leerlingen ook die onderdelen serieuzer.

Het is niet zo dat er alleen voordelen zijn: het werken met cijfers is soms ook frustrerend. Vaak weer de discussies zodra een leerling een 5,4 heeft gehaald en puntjes probeert te sprokkelen. Of leerlingen die je ziet afhaken, of die je zich in ieder geval minder ziet inzetten, zodra je een (creatievere) opdracht geeft waar geen cijfer aan gekoppeld is. 

Hoe betrouwbaar zijn cijfers eigenlijk?

KvR: Vorig jaar realiseerde ik me dat dit afhangt van hoe je het curriculum inricht en wat je toetst. Een deel van mijn H5-leerlingen had Duits afgesloten met een onvoldoende in havo 4. In het examenjaar sloten deze leerlingen Duits juist met een voldoende af. De motivatie om te slagen is in H5 natuurlijk groot, maar belangrijker: het eindcijfer in havo 4 was deels gebaseerd op idioom- en grammaticatoetsen die in het PTA niet terugkomen. Dat maakt zo’n eindcijfer minder betrouwbaar om het succes in het examenjaar te voorspellen.

Dit zou ook mee moeten wegen bij overgangsvergaderingen. Een leerling die nét geen voldoende heeft aan het einde van havo 4, kan bij een herberekening – met alleen de onderdelen die in havo 5 ook als zodanig terugkomen – wellicht wél op een voldoende uitkomen. Dan is er wat mij betreft weinig aan de hand en is doubleren voor en vanwege mijn vak onnodig. ERK-beoordelingen bleken in dit opzicht betere voorspellers van succes te zijn dan cijfers.

PK: Binnen een cijfersysteem kun je daaraan wel aanpassingen doen. Wij hadden al langer geleden ons PTO gewijzigd: alle hoofdstuktoetsen hebben we verwijderd en we gingen alleen de vaardigheden toetsen, zodat de cijfergemiddeldes prima voorspellers werden.

KvR: Toets je dus alleen onderdelen die in het examenprogramma en PTA terugkomen, dan kunnen cijfers ook een prima voorspeller voor het examenjaar zijn. Dan blijft de vraag: wat is het voordeel of het nadeel van elk systeem? 

Het voordeel van cijfers is dat het in de hoofden van leerlingen een stok achter de deur is, en dat vakonderdelen gelijkwaardig aan taalvaardigheden beoordeeld kunnen worden. ERK-beoordelingen hebben vooral het voordeel dat slechte resultaten geen rol blijven spelen; leerlingen ervaren alleen kans op verbetering, terwijl bij cijfers ook verlies mogelijk is.

PK: Ook dit kan ondervangen worden: zodra de tweede toets voortborduurt op de eerste toets, kan het resultaat van de tweede toets het eerdere resultaat overschrijven. Nadeel hiervan: toename van het aantal toetsmomenten en daarmee ook weer het stressgevoel.  

Wat we in dit verhaal ook niet mogen vergeten: we hebben veel leerlingen die versnellen, of op een hoger niveau examen doen. In het ERK-systeem hebben we erg goed zicht op wat een leerling kan en kunnen we ook echt beter voorspellen of een leerling een goede kans van slagen heeft bij één van deze trajecten.

De vraag die overblijft: wat past bij jou als professional en bij jouw didactische visie? Voor mij is dat duidelijk: ik werk liever met ERK-beoordelingen dan met cijfers.

Kan de ERK-systematiek op het Cals blijven bestaan met de nieuwe eindtermen6 die eraan komen? 

PK: Waarom zou dat niet kunnen? Je kunt blijven werken met de ERK-beoordeling voor de taalvaardigheden en MVT-breed zet je er een beperkt aantal cijfers bij om de andere domeinen te kunnen beoordelen. Het nieuwe programma gaat wellicht ook voldoen aan een hiaat nu: waar is momenteel voor goede vwo-leerlingen de academische uitdaging bij Engels? Natuurlijk proberen we inhoudelijk al echt wat te bieden en ons literatuuronderwijs is een positieve uitzondering op dat vlak. Maar het gaat, als puntje bij paaltje komt, nog steeds om die vaardigheden. Met het nieuwe programma is het fijn dat er ruimte is om sowieso meer te (moeten) gaan bieden dan alleen te werken aan de vaardigheden. 

Wat zijn de MVT- en ERK-uitdagingen voor de komende tijd?

PK: Er zijn wat mensen nodig die enkele zaken gaan oppakken, zoals het maken van een informatiefilmpje voor ouders en (aankomende) leerlingen, waarin we onze werkwijze met het ERK bij de talen duidelijk(er) vertellen. Daarnaast moeten we ook echt wel wat met het nieuwe examenprogramma gaan doen. Daar kunnen we elkaar als MVT zeker gaan vinden en moeten we elkaar helpen. Tot slot moeten we met AI stappen gaan zetten. Dat moet eigenlijk schoolbreed, maar het is iets wat we zeker met alle MVT al gezamenlijk moeten gaan aanvliegen. 

1 Kroes, P., & Van Ruremonde, K. (2023). Geen cijfers, wél ERK-niveaus: verrijking én uitdaging. Taalwijs.nu. https://taalwijs.nu/2023/06/26/geen-cijfers-wel-erk-niveaus-verrijking-en-uitdaging/ 

2 Kneyber, R., Sluijsmans, D. M. A., Devid, V., & Wilde López, B. (2022). Formatief handelen: Van instrument naar ontwerp. Phronese.

3 Sherrington, T. (2025). De principes van Rosenshine (H. Drok & R. Kneyber, vert.). Telos Uitgevers.

4 Dönszelmann, S. (2024). Handboek Doeltaaldidactiek. Coutinho.

5 Folmer-Annevelink, E., Groenendijk, T., Grol, R. F., Litjens, L., Peeters, W., & Van Slochteren, G. (2025). De leraar als ontwerper: Vind je eigen weg in curriculumontwikkeling. Uitgeverij OMJS.6 Examenprogramma’s moderne vreemde talen. (2025). SLO. Geraadpleegd op 30 september 2025, https://www.slo.nl/thema/meer/actualisatie-kerndoelen-examenprogramma/actualisatie-examenprogramma/examenprogramma-moderne-vreemde-talen/