Al jaren staan de kranten vol met zorgwekkende berichten over dalende leesmotivatie en leesvaardigheid onder leerlingen in alle lagen van het onderwijs. De vraag naar een motiverende didactiek is dan ook groot. Daarnaast is er ook veel belangstelling voor persoonsvorming of persoonlijke groei binnen het onderwijs en de literatuurlessen lijken een geschikte voedingsbodem te kunnen bieden om ook daaraan te werken. De afgelopen jaren heb ik met een promotiebeurs voor leraren van het NWO onderzoek gedaan naar een methode voor het literatuuronderwijs die zowel de leesmotivatie als ook de persoonlijke groei van leerlingen kan stimuleren. 

De lessenserie die ik in het kader van het onderzoek heb ontwikkeld, begint met enkele lessen waarin de positieve effecten van het lezen op de lezer centraal staan. Zo kan lezen inzicht geven in jezelf, anderen of de wereld, je blik verruimen of simpelweg ontspanning bieden (1). Na die introductie en enkele voorbereidende opdrachten gaan leerlingen aan de slag met het lezen van een boek in een zogenaamde boekenclub. Zo’n boekenclub is een groepje van drie tot vijf klasgenoten dat gezamenlijk een boek kiest en dat gedurende een week of vijf leest en wekelijks tijdens een van de lessen Nederlands bespreekt. Bij de keuze van een geschikt boek krijgen leerlingen ondersteuning in de vorm van een zogenaamde boekzoektool. (Een beknopte uitleg van de methode inclusief voorbeeldmateriaal vind je hier.) (2)

Uit het onderzoek komt naar voren dat leerlingen het overwegend prettig vinden om een boek voor school in een boekenclub te lezen. Ze noemen het samen kunnen lezen en erover kunnen praten als een groot pluspunt. Daarnaast vinden veel leerlingen het ook leuk én leerzaam om zodoende meningen en perspectieven uit te wisselen. Mede daardoor en door de mogelijkheid elkaar vragen te kunnen stellen over onduidelijkheden, hebben leerlingen de ervaring ook meer van het boek te begrijpen en linkjes in het boek te zien waar ze zelf eerst overheen lazen (3). 

De resultaten ten aanzien van persoonlijke groei en leesmotivatie zijn bemoedigend. Leerlingen laten een breed scala aan vormen van persoonlijke groei zien naar aanleiding van een gelezen boek. Veel inzichten die zij opdoen zijn sterk verbonden met de inhoud van het boek, maar sommige leerlingen weten die inhoud ook te ontstijgen en doen uitspraken die wijzen op nieuwe inzichten in de maatschappij, anderen, zichzelf of hun welzijn (3). Voor leesmotivatie zijn er geen significante (kwantitatieve) verschillen gevonden tussen de boekenclubgroep en de groep leerlingen die regulier literatuuronderwijs kreeg aangeboden, maar de twee groepen laten wel verschillende trends zien in het voordeel van de boekenclub. Bovendien geven leerlingen in het kwalitatieve deel van het onderzoek met enige regelmaat aan wel degelijk meer gemotiveerd te zijn om te lezen in een boekenclub. Tot slot laat het onderzoek zien dat er positieve verbanden zijn tussen leesmotivatie en persoonlijke groei, wat pleit voor meer aandacht voor persoonlijke groei in het literatuuronderwijs om zo ook de leesmotivatie te stimuleren en andersom. Het loont om leerlingen te vragen wat een boek hen (persoonlijk) heeft gebracht (3). 

Nu is dit onderzoek uitgevoerd binnen de lessen Nederlands in klas 4 van het havo en vwo. Dat wil echter geenszins zeggen, dat deze methode enkel binnen het schoolvak Nederlands bruikbaar is of enkel in de bovenbouw van havo en vwo. Sterker nog, de methode die ik ontwikkeld heb, is gebaseerd op een Amerikaanse lessenserie die ontworpen is voor jongere leerlingen (4). Deze lessenserie is onder de noemer #BOOK vertaald naar het Nederlands en getest in het vmbo met leerlingen tussen de 12 en 14 jaar (5). Dezelfde methodiek is ook ingezet binnen de lessen Engels in het Nederlandse onderwijs (6). In alle gevallen waren zowel de deelnemende docenten als leerlingen enthousiast. Het enige nadeel dat in het stuk van Terhell naar voren komt over de gebruikte methodiek, is dat de boekenclub arbeidsintensief is voor docenten als zij die zelf begeleiden. 

In de methode zoals ik die heb doorontwikkeld, staan de leerlingen zelf aan het roer van hun groepje en vinden de verschillende boekenclubs binnen een klas gelijktijdig plaats tijdens de reguliere lesuren in het rooster. Dat maakt dat alle leerlingen meedoen en dat de docent relatief weinig voorbereidingstijd heeft. De toepasbaarheid van de boekenclub is daarmee een stuk groter. De boekenclub is vervolgens eenvoudig uit te breiden door de vorm te combineren met specifieke inhoud (rondom bijvoorbeeld een bepaald thema of tijdvak) of door de vorm in te zetten bij het lezen van boeken voor de moderne vreemde talen!

Bronnen:

(1) Stichting Lezen. Wat doet het boek? Een onderzoek naar de opbrengsten van lezen. Amsterdam: Stichting Lezen, 2017. https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/01/Wat20doet20het20boek.pdf; en 

(1) Stichting Lezen. ‘Waarom zou je lezen?’ De Leesmonitor (1 september 2017): 16-17. https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/01/Leesmonitor1-2017_lr.pdf.

(2) Kleijn, Anouk de. ‘Boekenclub in de klas.’ Didactiek Nederlands: Zo kan het ook (22 september 2022): https://didactieknederlands.nl/zo-kan-het-ook/2022/09/__trashed-2/

(3) Kleijn, Anouk de. ‘Leesmotivatie en persoonlijke groei in het literatuuronderwijs’. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen, 2025. https://research.rug.nl/en/publications/leesmotivatie-en-persoonlijke-groei-in-het-literatuuronderwijs

(4) Polleck, Jody. ‘Constructing Identity, Constructing Community: Book Clubs with Urban Adolescent Females.’ Proefschrift New York University, 2007.

(5) Stoop, Mirthe, Malou Stoop, Cheyenne Carter en Jurgen Thijms. Protocol #BOOK: bibliotherapie voor jongeren tussen de 12 en 14 jaar op het vmbo. Stichting Lezen, 1 januari 2015. https://www.lezen.nl/publicatie/onderzoeksverslag-protocol-book/;

(5) Stoop, Mirthe, Malou Stoop, Cheyenne Carter en Jurgen Thijms. Onderzoeksverslag #BOOK: bibliotherapie voor jongeren tussen de 12 en 14 jaar op het vmbo. Stichting Lezen, 1 januari 2015. https://www.lezen.nl/publicatie/onderzoeksverslag-protocol- book/. 

(6) Terhell, Annemarie. ‘Een boek als spiegel: leesclubs in het speciaal onderwijs.’ Lezen 14, nr. 3 (2019): 20-21. https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/01/lezen3-2019_lr.pdf.