door Paul Halma, docent Duits en lerarenopleider aan de HvA

Momenteel geef ik in mijn 2de klas havo/vwo op het Roland Holst College Hilversum een lessenserie over de film Der Tunnel: Een boeiend verhaal over de ontsnapping van mensen uit Oost- naar West-Berlijn in 1961. De lessenserie heeft als doel de leerlingen te laten oefenen in schrijfvaardigheid Duits en daarom voeren ze verschillende schrijfopdrachten uit die met deze film te maken hebben. Hieronder valt ook een chattaak. Ik vertel in deze blog over hoe het chatten gegaan is en deel graag wat observaties uit mijn klas.

Leerlingen in het Duits met elkaar laten chatten is al een tijdje een vaste prik in mijn lessen. In de afgelopen drie jaar heb ik aan het project Doeltaal Digitaal meegedaan. In dit project hebben we met onderzoekers van de UvA en HvA en telkens wisselende groepen talendocenten onderzocht hoe je chattaken kunt ontwerpen en uitvoeren in je klas. Ik heb veel geleerd en pas dat toe in de manier waarop ik mijn leerlingen laat chatten en hoe ik een taak ontwerp.

Allereerst: waar begin je als je je leerlingen wilt laten chatten over een film die ze kijken? Ik zette in op een tekstchat en niet op een video- of audiochat. Een geschreven chat is een uitstekende manier aandacht te kunnen geven aan taalvormen en taalregels. Dat past natuurlijk goed bij de schrijfdoelen. In de chattaak moeten leerlingen communicatieve doelen halen: ze chatten met elkaar over wat ze van de film vinden en maken met elkaar een afspraak wanneer ze de film verder kunnen kijken: Beide leerlingen krijgen een apart rolkaartje met een eigen weekplanner waardoor ze moeten uitvinden wanneer de ander kan afspreken. Dit laatste moet een informatiekloof veroorzaken. Output gegarandeerd, zo schatte ik in, maar daarover later meer.

Elke talendocent weet: zonder input geen output. De volgende stap was dus logisch: Ik stelde een woordenlijst met een vijftiental woorden en zinnen samen die ze nodig hebben om de chattaak te kunnen uitvoeren en liet de leerlingen hiermee oefenen. In een van de Doeltaal Digitaal-onderzoeken zagen we dat zo’n oefenfase vooraf een positief effect – ook op de langere termijn – heeft op de woordenschatverwerving. Ik gebruik Quizlet om leerlingen voorafgaand aan de chattaak de woorden te laten oefenen. Met een betaald account kun je leerlingen via een linkje laten oefenen en zich ook laten testen. Het is niet de enige manier om leerlingen woorden te laten oefenen, maar het werkt wel. Ze vinden het leuk om te doen.

Tot zover de praktische stappen vooraf, maar nu de praktijk: hoe krijg je 25 energieke tweedeklassers op vrijdag in hun laatste lesuur voor het weekend in de startblokken? Ook met een leuke chattaak is dat dus niet een gelopen race! Omdat leerlingen zelf kiezen met wie ze willen chatten – dit vermindert de spreekangst – en omdat ze tijdens het uitvoeren van de chattaak niet naast elkaar mogen zitten – anders overleggen ze met elkaar – kun je je voorstellen dat er wat reuring was bij de start. Ik deed in mijn overmoed de indeling ter plekke en realiseerde me dat het handig blijft om de tweetallen al van tevoren te hebben.

Eenmaal iedereen op z’n plek en achter hun laptop gebeurt het: in het lokaal is het plotseling stil. Ongeveer 20 minuten is er een focus op het uitvoeren van de taak. Een magisch moment dat we in het Doeltaal Digitaal-project telkens terugzagen bij elke taak met een tekstchat. Wat een concentratie en een mooie time on task. Genieten! Na 20 minuten hebben de meesten de chat af en leveren ze de chattekst in. Daarmee is de taak nog niet klaar. Dit leg ik zo uit. Eerst nog een paar zinnen over hoe ze tekstchat op hun laptop uitvoeren.

Ik heb het geluk dat elke leerling in mijn klas een chromebook heeft (helaas geregeld ook met lege batterij). Leerlingen werken in Google. De tekstchat voeren ze daarom uit in een gedeeld document dat ze na de taak in Classroom inleveren. De leerlingen met een lege chromebook geef ik als alternatief om de taak in Whatsapp uit te voeren: ook daarmee kun je een chat uitstekend exporteren en laten inleveren. Het is een alternatief, maar ik probeer te vermijden dat leerlingen hun telefoon nodig hebben tijdens de les. Met de geleerde woorden en zinnen kunnen ze veel van de chattaak uitvoeren. Voor woorden die ze niet kennen mogen ze een vertaaltool gebruiken zolang ze die in hun chat met een kleurtje aangeven. Leerlingen snappen dat je niets leert als je je hele chat door de vertaaltool haalt.

Nu weer terug naar mijn klas: de leerlingen zijn klaar en per tweetal zijn nu de chats ingeleverd. Hoe zit het met de gehoopte output? Hier een grappige en effectieve strategie waarin twee jongens overleggen wanneer ze samen de film verder kunnen kijken:

Leerling 1: montag 13.00?
Leerling 2: nein donnerstag 20:00?
Leerling 1: nein dienstag 17.00?
Leerling 2: nein sonntag?
Leerling 1: ja sonntag 17.00?
Leerling 2: okay

In eerste instantie was ik wat teleurgesteld: ik wilde de tekstchat gebruiken om de leerlingen naar de goede vormen van het werkwoord te laten kijken. Ik heb een terugbliktaak gemaakt die ze na de chat uitvoeren. In deze terugbliktaak verwerken leerlingen eerst de uitleg over type werkwoorden en vervoegingen en categoriseren daarna 4 of 5 werkwoorden die ik in hun tekst heb onderstreept. Een bescheiden focus on form-taak. Trouwens, ook al hadden de jongens met hun vermijdstrategie heel handig een van de communicatieve doelen gehaald, ik was toch blij dat hun hele chat gelukkig wat meer tekst bevatte.

Al met al was de chattaak geslaagd: leerlingen hebben nieuwe woorden en zinnen geleerd, in een chat met elkaar in het Duits een afspraak gemaakt en nog in hun eigen tekst op vormen van het werkwoord teruggekeken. Dankzij veel inzichten uit het Doeltaal Digitaal-onderzoek is de chat een evidence informed instrument in mijn les Duits geworden. Zo is chatten niet alleen leuk maar ook erg nuttig!

Tips en bronnen

Halma, P., Guchte, M. van de, Batenburg, E. van, & Weijen, D. van. (2021). Doeltaal Digitaal: Learning by doing!. Levende Talen Magazine, 108(2), 12–16. Download.

Op Taalwijs.nu kun je veel concrete ideeën vinden voor digitale taaltaken. Ga daarvoor naar de pagina Lesmateriaal.

Wil je zelf met digitale taaltaken aan de slag gaan? Bekijk dan mijn kennisclip ‘Doeltaal Digitaal – Starten met een chattaak’: