“Despite the need to make a living, Baba found the time to drive me to Farsi lessons […] I begged Baba to end the Farsi classes, but he refused. He said I would appreciate later the gift he was giving me. He said that if culture was a house, then language was the key to the front door, to all the rooms inside. Without it, he said, you ended up wayward, without a proper home or a legitimate identity.” And the Mountains Echoed (Hosseini, 2013, p. 365)

Welke verhalen komen er aan bod in het Nederlandse talencurriculum, en welke stemmen krijgen minder aandacht? Transformatief talenonderwijs streeft ernaar de relevantie en inhoudelijke focus van de talenvakken expliciet te verbinden met grote maatschappelijke vraagstukken. Zoals geopolitieke onrust, ongelijkheid, migratie, mentale gezondheid en welzijn, en duurzaamheid. Door dit te doen, krijgen stemmen van minderheden, zoals in bovenstaand fragment, meer ruimte. Dat draagt bij aan rijker, epistemisch-rechtvaardiger en kansrijker taalonderwijs voor alle leerlingen.

Het Nederlandse talenonderwijs staat op een cruciaal keerpunt. Terwijl de vraag naar meertalig handelende burgers toeneemt, signaleren opleidingen en scholen tegelijkertijd een afname in de motivatie ten aanzien van het leren van talen bij scholieren en studenten (Engels wordt doorgaans nog wél gewaardeerd) en een groeiend tekort aan bevoegde taaldocenten. De urgentie van de situatie wordt pijnlijk zichtbaar als we kijken naar het dalende aantal aanmeldingen voor talenstudies en lerarenopleidingen, vooral bij de vakken waar de tekorten het grootst zijn. Studenten die wél voor een talenstudie kiezen, blijken vooral intrinsiek gemotiveerd, door persoonlijke, betekenisvolle schoolervaringen (Abitzsch et al., 2024). Deze observaties onderstrepen de noodzaak om taalonderwijs opnieuw te doordenken, waarbij we niet alleen oog hebben voor efficiëntie en basisvaardigheden, maar juist ook voor betekenis en maatschappelijke betrokkenheid.

Leerlingen worden in deze tijd geconfronteerd met ingrijpende maatschappelijke en ecologische ontwikkelingen: groeiende geopolitieke onrust, afnemende maatschappelijke tolerantie, stijgende klimaatveranderingen zoals bosbranden en overstromingen, polarisatie, toegenomen prestatiedruk en een daling van welzijn onder jongeren. Vooral kwetsbare leerlingen worden hard geraakt, bijvoorbeeld leerlingen die opgroeien in armoede, leerlingen met laaggeletterde ouders of leerders met een meertalige achtergrond (Duarte, 2025). Deze maatschappelijke dynamiek maakt dat taalonderwijs niet langer beschouwd kan worden als enkel een vaardigheidsdomein, maar als een ruimte waar leerlingen leren om onderdeel uit te maken van complexe sociale en democratische samenlevingen.

In dit spanningsveld positioneren transformatieve benaderingen zich als een krachtige, toekomstbestendige richting om het talenonderwijs te vernieuwen. Een transformatieve benadering verbindt cognitieve taalvaardigheid met emotionele ontwikkeling, kritisch burgerschap en maatschappelijke betrokkenheid. In dit blog bespreek ik hoe transformatief talenleren, geïnspireerd op Transformative Language Learning and Teaching (Leaver, 2021; Oxford, 2021), concreet kan bijdragen aan het realiseren van de nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s (SLO, 2025) voor de taalvakken, en licht ik toe waarom deze benadering bijzonder geschikt is voor het Nederlandse onderwijs van vandaag de dag.

Waarom transformatieve benaderingen?

De nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s plaatsen taalgebruik in een brede maatschappelijke en culturele context en leggen nadruk op betekenisvolle communicatie, talige identiteit, taalvariatie en het onderzoeken van complexe perspectieven. Daarmee sluiten ze aan op inzichten uit recente ontwikkelingen, die benadrukken dat talenonderwijs meer moet zijn dan het aanleren van technische vaardigheden, of louter communicatieve beheersing. Talenonderwijs moet ook een ruimte zijn waar alle leerlingen worden erkend als kennisdragers, en waar diversiteit in taal en perspectief niet wordt geneutraliseerd, maar juist als rijkdom wordt ingezet.

Deze filosofie sluit aan bij het concept van epistemische rechtvaardigheid (Fricker, 2007): erkenning van leerlingen als kennisdragers, en waardering voor hun bijdragen aan kennisvorming. In veel talencurricula blijven bepaalde stemmen (zoals die van meertaligen, migranten of sprekers van regionale of minderheidstalen) ondervertegenwoordigd. Een transformatieve benadering doorbreekt dit patroon door leerlingen actief te positioneren als betekenisvolle vertellers en onderzoekers. Daarmee wordt het talenonderwijs niet alleen aantrekkelijker en relevanter, maar ook sociaal rechtvaardiger. Zo’n benadering verlaagt barrières en vergroot de toegang tot kennis en agency voor alle leerlingen, in het bijzonder voor groepen die historisch gezien minder ruimte kregen in het curriculum.

Wat is transformatief talenleren?

Transformative Language Learning and Teaching (TLLT; Leaver, 2021; Oxford, 2021) is een benadering die verder gaat dan het communicatieve paradigma. Waar transmissie gericht is op reproductie van kennis en transactie op functionele taalvaardigheid, richt transformatie zich op persoonlijke en maatschappelijke betekenisgeving. Leaver (2021) beschrijft TLLT als een paradigma dat het doel van taalonderwijs uitbreidt naar perspectiefverandering; van weten en kunnen naar worden. De docent is hierbij geen kenniszender, maar een ontwerper van betekenisvolle taalervaringen, die leerlingen cognitief én emotioneel activeren. TLLT bestaat uit de combinatie van twee dimensies:

1. Cognitief-analytisch leren, waarbij leerlingen reflecteren op desoriënterende dilemma’s, aannames onderzoeken en kritisch redeneren.
2. Emotioneel-integratief leren, geïnspireerd op dieptepsychologie en verbeelding, waarbij leerlingen emoties, symbolen, narratieven en innerlijke beleving inzetten als motor voor betekenisgeving.

De kracht van TLLT ligt in de vervlechting van deze twee dimensies: denken én voelen, kritisch analyseren én persoonlijke betrokkenheid. Oxford (2021) benadrukt dat zulke integratie leidt tot diep, duurzaam en betekenisvol leren. Deze benadering sluit naadloos aan bij de nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s, die taal koppelen aan identiteitsontwikkeling, perspectiefrijke, culturele diversiteit en maatschappelijke vraagstukken.

• Transformatieve benaderingen in relatie tot de nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s 

Inspiratie voor Nederlands

In het kader van het domein communicatie van de nieuwe kerndoelen voor het schoolvak Nederlands wordt er van leerlingen verwacht dat zij complexe, meervoudige informatiebronnen kunnen analyseren en vergelijken. TLLT biedt daarvoor een concreet didactisch kader. Bij dit domein kunnen we drie lagen combineren:

1. Cognitief-analytisch:

Laat leerlingen werken met rijke, gelaagde teksten, die ambiguïteit en perspectiefverschillen bevatten. Een voorbeeld is De Goede Immigrant, met verhalen (zowel in de bundel als in de podcast) waarin minderheidsperspectieven vanuit de ik-persoon worden verteld. Deze bronnen nodigen leerlingen ertoe uit om machtsrelaties, framing en cultuurgebonden betekenissen te analyseren.

2. Emotioneel-integratief:

Leerlingen verkennen de innerlijke beleving van personages en verbinden deze met hun eigen ervaringen. Vragen zoals “Hoe denk je dat dit personage zich voelt?” of “Wat herken je hiervan bij jezelf?” maken van lezen een ontmoeting, in plaats van enkel informatieverwerking.

3. Social justice-perspectief:

Leerlingen onderzoeken hoe stemmen worden weergegeven of uitgesloten. Vragen als “Welke stemmen horen we hier niet?” of “Hoe zou dit verhaal klinken vanuit een ander perspectief?” stimuleren kritisch burgerschap.

Deze drie lagen versterken elkaar en maken leesbegrip tot een cognitief, emotioneel en ethisch proces—precies de combinatie die de nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s beogen.

Een essentieel onderdeel van de nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s is ook aandacht voor talige identiteit, veelzijdigheid van Nederlands en andere talen, en de dynamiek van taalverandering. Transformatieve benaderingen maken een en ander concreet en betekenisvol, door taal niet alleen analytisch te benaderen, maar ook autobiografisch en cultureel.

In dit kader kun je krachtige, visuele en symbolische werkvormen inzetten, zoals talenportretten, taal-artefacten of Dominant Language Constellations (Henehan & Duarte, 2024), die leerlingen laten verbeelden welke plek talen in hun leven innemen.

Dit is transformatief omdat:

• leerlingen hun talige identiteit zichtbaar en bespreekbaar maken;
• emotie en cognitie met elkaar verbonden worden;
• meertaligheid erkend wordt als bron, niet als een afwijking.

Daarnaast kun je een bijvoorbeeld ook etymologische vlogopdracht laten maken, waarin leerlingen taalverandering onderzoeken door bronnen te raadplegen, verwante talen te vergelijken en hun bevindingen in de doeltaal te presenteren. Dit activeert:

• analytisch denken (onderzoek met behulp van bronnen);
• talige creativiteit (verhaal en vlog);
• interlinguale bewustwording (link tussen talen).

Deze werkvorm is uitstekend toepasbaar bij het vak Nederlands (bijv. straattaal, jongerentaal, dialecten), maar ook bij moderne vreemde talen. 

Inspiratie voor moderne vreemde talen (mvt)

De nieuwe kerndoelen en examenprogramma’s voor mvt leggen sterk de nadruk op interculturele communicatieve competentie, taal als cultuurdrager, en het begrijpen van meertalige samenlevingen. Transformatieve benaderingen zijn in dat kader ideaal. Baseer je bijvoorbeeld op het Reference Framework of Competences for Democratic Culture (RFCDC). Dit kader slaat een brug tussen taalvaardigheid en democratische participatie door leerlingen te leren:

• diverse perspectieven te waarderen;
• meningsverschillen taalbewust te analyseren;
• empathie en sociale verantwoordelijkheid te ontwikkelen.

In onze eigen lerarenopleiding heeft vakdidactica Engels Nadia Gerritsen een game ontwikkeld waarin gespreksvaardigheden in een moderne vreemde taal — of in Nederlands als tweede taal — expliciet worden gekoppeld aan thema’s rond duurzaamheid, democratische participatie en mensenrechten. Het gaat om een rollenspel dat uitgaat van een scenario dat alle spelers kennen. Elke deelnemer krijgt twee individuele kaartjes: één met een communicatieve rol binnen de discussie (b.v. consensus-zoekend), en één met een overtuiging (b.v je toont altijd respect voor de meningen van anderen). De rol bepaalt hoe je moet spreken: dus hoe je reageert en welke taalregisters je inzet. De overtuiging bepaalt waar je voor staat, welke waardeoriëntatie je hanteert en welke doelen je – los van de communicatie – nastreeft. Een scenario gaat bijvoorbeeld over het organiseren van een ruilmarkt voor tweedehands kleding op school. Leerlingen moeten samen bedenken hoe zo’n ruilbeurs eruitziet (een soort live-Vinted). Vanuit die combinatie — rol en overtuiging — moeten leerlingen tot een uitkomst komen. Ze krijgen in hun kaarten ook voorbeeldzinnen in de doeltalen. Ze moeten dus niet alleen goed luisteren, maar ook actief proberen te begrijpen hoe de communicatiestijl van de ander werkt. Je zit niet allemaal in hetzelfde register, en je deelt niet hetzelfde uitgangspunt. Door deze verschillende communicatiestijlen en overtuigingen op een veilige en speelse manier te beléven — dus niet alleen te analyseren — ontwikkelen leerlingen interculturele competenties. Ze krijgen inzicht in hoe mensen vanuit uiteenlopende perspectieven communiceren, hoe taal daarbij betekenis draagt, en hoe macht, positie en waardeoriëntaties in taal verweven zitten. En dat terwijl ze reflecteren op een onderwerp dat te maken heeft met duurzaamheid, bijvoorbeeld. 

Pedagogische en professionele implicaties

Het Nederlandse talenonderwijs staat voor een dubbele uitdaging: er zijn structurele tekorten en er is sprake een betekeniscrisis. Transformatieve benaderingen bieden een antwoord dat niet alleen inhoudelijk en didactisch overtuigt, maar ook aansluit op de nieuwe kerndoelen én de maatschappelijke realiteit van leerlingen. Een transformatieve benadering vraagt meer dan incidentele werkvormen: het vraagt een verandering in denken, waarbij we niet enkel reageren op tekorten en motivatieproblemen, maar onderwijs ontwerpen dat betekenisvol is voor leerlingen én voor de samenleving van morgen. Leerlingen worden daarbij erkend als gelijkwaardige kennisdragers en diversiteit wordt niet geneutraliseerd, maar gewaardeerd. Didactische implicaties van transformatieve benaderingen liggen vooral in de integratie van drie dimensies: cognitieve en emotionele dimensies worden verweven met onderwerpen en voorbeelden op het gebied van sociale rechtvaardigheid. Onderwijs wordt zo dialogischer, narratiever en kritischer. Daarnaast moeten docenten worden toegerust met “equity literacy” (Gorski, 2016) en reflectieve competenties, om zo machtsverhoudingen, aannames en taalideologieën te herkennen en te doorbreken. Schrik dus niet van een beetje activisme!

Door taal te verbinden met identiteit, emotie, verbeelding, kritisch burgerschap en maatschappelijke vraagstukken, ontstaat rijk taalonderwijs, dat leerlingen niet alleen taal leert, maar hen ook leert omgaan met de complexiteit van de wereld. Zo wordt taal een middel om te begrijpen, te voelen, te verbinden en te handelen, en daarmee een sleutel tot kansrijk onderwijs voor iedereen.

Bronnen:

• Abitzsch, D., Knopp, E. & Michel, M. (2024). Motivatie om Duits te studeren aan Nederlandse universiteiten. Levende Talen Tijdschrift, 25(2), 13-24. https://lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/2402
• Duarte, J. (2025). Who’s afraid of diversity? Waar de kracht van verschillen voor kansrijker onderwijs zorgt. University of Groningen Press. https://doi.org/10.21827/68135b8f53337 
• Fricker, M. (2007). Epistemic Injustice: Power and the Ethics of Knowing , Oxford. 
• Gorski, P. C. (2016). Rethinking the role of “culture” in educational equity: From cultural competence to equity literacy. Multicultural Perspectives, 18 (4), 221–226. https://doi.org/10.1080/15210960.2016.1228344
• Henehan, A., & Duarte, J. (2024). Unveiling Pre-Service Teachers’ Cognitions of Multilingualism and Multilingual Identities Using a Multi-Method Approach. Treatises and Documents, Journal of Ethnic Studies, 93(93), 29-60. https://doi.org/10.2478/tdjes-2024-0011
• Hosseini, Khaled. (2013). And the Mountains Echoed. Penguin Publishing Group.
• Leaver, B. L. (2021). Transformative language learning and teaching: The next paradigm shift and its historical context. Leaver, B.L., Davidson, D.E. & Campbell C (eds). Transformative Language Learning and Teaching (pp. 13-22). Cambridge University Press. 
• Oxford, R.L. (2021). Shaking the Foundations: Transformative Learning in the Field of Teaching English to Speakers of Other Languages. In: Leaver, B.L., Davidson, D.E. & Campbell C (eds). Transformative Language Learning and Teaching (pp. 23-31). Cambridge University Press. 
• SLO (2025). https://www.slo.nl/thema/meer/actualisatie-kerndoelen-examenprogramma, laatste bezoek: 8-12-2025
• Smits, A. (2023). Hoe vwo-leerlingen denken over Frans als studie of voor hun beroep: ‘Ik kan ook geen Duits, het is de ene hell of de andere’. Levende Talen Magazine, 110(1), 12-16. https://lttijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/2276