Drie vrienden zijn aan het kamperen in het bos. Ze zijn aan het ruziën over hoe ze de tent moeten opzetten. Ineens komt een zombie tevoorschijn…

Maar eigenlijk is er geen tent. Geen bos. En (gelukkig) geen zombie. Dit zijn leerlingen in de tweede klas van de havo die betrokken zijn in een dramatechniek tijdens hun les Frans. Vaak heb ik meegemaakt als docent en docentenopleider hoe veel spreekplezier leerlingen op de middelbare school kunnen ervaren terwijl ze drijvende astronauten, boze klanten en Olympische sporters spelen tijdens dramatechnieken. Ook is het zo dat bij zulke activiteiten de deelnemers in een rol mogen kruipen, waardoor het minder eng kan zijn om een vreemde taal te spreken die ze nog niet helemaal beheersen. Met dramatechnieken bedoel ik in deze context activiteiten waarin er sprake is van een fictieve situatie en waarin spreekvaardigheid gestimuleerd wordt.

Regelmatig hoorde ik van mvt-docenten in Nederland dat spreekvaardigheid een ondergeschoven kindje is in hun lessen op de middelbare school. Niet omdat ze spreken onbelangrijk vinden, maar door de druk om grammaticaregels te onderwijzen ter voorbereiding op methodetoetsen, of door een gebrek aan motiverende spreekactiviteiten. Na mijn eigen positieve ervaringen met dramatechnieken begon ik me af te vragen of juist deze werkvormen daarin verandering zouden kunnen brengen.

Mijn ervaring met het geven van de cursus Drama in het curriculum in de eerstegraads lerarenopleiding Engels aan de Hogeschool Utrecht heeft me laten zien hoe transformerend de kracht van een training kan zijn. In deze cursus experimenteren leraren-in-opleiding wekelijks met dramatechnieken en bespreken we hoe deze effectief kunnen worden ingezet in de lespraktijk. Ter afronding van de cursus filmen studenten zichzelf terwijl ze een drama-activiteit uitvoeren met een bovenbouwklas Engels. Aan het begin zijn studenten vaak huiverig. Ze geven aan dat ze zichzelf geen dramaqueens vinden, of dat ze verwachten dat hun leerlingen waarschijnlijk niet mee zullen willen doen. Toch maak ik elk jaar weer mee dat zodra ze de dramatechnieken daadwerkelijk toepassen, hun leerlingen enthousiast reageren. Vaak hoor ik terug dat leerlingen vragen of ze zulke activiteiten niet vaker mogen doen. Studenten vertellen ook hoe juist díe leerlingen, van wie ze eerder nauwelijks een woord in de doeltaal hadden gehoord, tijdens een drama-activiteit wél durfden te spreken. Sommigen gaven aan dat het gebruik van dramatechnieken hun manier van lesgeven ingrijpend heeft veranderd. In de dertien jaar dat de cursus bestaat, is er nog geen enkele student geweest die er niet in slaagde een dramatechniek met succes toe te passen. Deze ervaringen, én de vele studies die de voordelen van drama in de taalles aantonen, inspireerden mij tot het doen van promotieonderzoek. Mijn overtuiging is dat de effectiviteit van mijn cursus in de lerarenopleiding aantoont dat professionalisering ook (allang) afgestudeerde docenten kan stimuleren om drama op te nemen in hun didactisch repertoire.

In 2019 kreeg ik de kans om aan dit onderzoek te beginnen onder begeleiding van prof. dr. Rick de Graaff (Universiteit Utrecht) en prof. dr. Catherine van Beuningen (Universiteit van Amsterdam/Hogeschool van Amsterdam). Het doel was om te achterhalen welke vorm van professionalisering docenten nodig hebben om dramatechnieken te integreren in hun lespraktijk, met als doel positieve affectieve reacties (zoals plezier) en een grotere bereidwilligheid tot communiceren bij hun leerlingen te bevorderen. 

Het professionaliseringstraject werd uitgevoerd met twee groepen middelbareschooldocenten mvt (Duits, Engels, Frans en Spaans) uit heel Nederland. Met de eerste groep onderzochten we welke onderdelen van de training de deelnemers als relevant beschouwden ter voorbereiding op het effectief integreren van dramatechnieken in hun lespraktijk. Wat zij als het meest behulpzaam ervoeren, was het zelf uitproberen van de activiteiten tijdens de trainingssessies. Dit gaf hen de mogelijkheid om ermee te experimenteren en om in een laagdrempelige setting alvast een beetje te oefenen met “gek doen”: “Ik vond het fijn zelf al ondervonden te hebben hoe het is om deze oefening gedaan te hebben als ‘leerling.’”

Vervolgens werd de training uitgevoerd met een tweede groep. Dit keer onderzochten we wat de impact van het traject was op de lespraktijk van de docenten. Er was een aanzienlijke toename in hun zelfvertrouwen, zowel bij het toepassen van dramatechnieken als bij spreekvaardigheidsactiviteiten in het algemeen. We brachten ook in kaart hoe vaak de docenten dramatechnieken in hun lessen integreerden. Tussen de metingen vóór en direct na afloop van het professionaliseringstraject zagen we een significante toename in de frequentie waarmee de technieken werden toegepast. Helaas bleek uit een vervolgmeting een jaar later dat deze frequentie weer significant was afgenomen. De voornaamste reden die docenten hiervoor gaven, was dat zij – hoewel ze de intentie hadden de dramatechnieken vaker in te zetten – in de praktijk te weinig tijd ervoeren om dit daadwerkelijk te doen. 

In de laatste fase van het onderzoek richtten we ons op de reacties van de leerlingen. Vijf docenten die hadden deelgenomen aan een van de professionaliseringstrajecten voerden hiervoor dramatechnieken uit met een van hun klassen. In deze klassen zagen we een sterke toename in spreekplezier en bereidwilligheid om te communiceren, terwijl bij de controlegroepen op dezelfde scholen geen vergelijkbare groei optrad. Opvallend genoeg nam het zelfvertrouwen bij het spreken niet toe, noch in de experimentele groep, noch in de controlegroep.

Daarnaast interviewde ik 22 leerlingen die hadden deelgenomen aan de dramatechnieken. Hun ervaringen waren overwegend positief. Ze gaven bijvoorbeeld aan dat ze drama een leukere manier vonden om spreekvaardigheid te oefenen dan andere activiteiten. Eén leerling merkte op: “Bij drama-activiteiten wil ik eigenlijk liever spreken dan bij gewone gesprekjes in de klas, ook omdat de onderwerpen leuker zijn.” Meerdere leerlingen deelden dat ze zich minder zenuwachtig voelden tijdens de dramatechnieken, of dat deze activiteiten hen juist hielpen om gemakkelijker te communiceren. Mijn favoriete antwoord kwam van een jongen uit een les Frans: “Stel nou, ik weet niet wat ‘blond’ is in het Frans, dan kan ik zeggen dat ik bruin haar heb.”

Als ik terugkijk op de vijf jaar waarin ik dit onderzoek heb uitgevoerd, voel ik vooral trots. Trots op de 39 docenten die keer op keer hun donderdagavonden hebben besteed aan deze training, zelfs tijdens de pandemie, toen we vaak achter onze schermen dramaspelletjes moesten uitproberen. En trots op de honderden leerlingen die bereid waren om in allerlei rollen te stappen, van bakkers tot buitenaardse wezens.

Natuurlijk is er nog veel werk aan de winkel. Er blijven belangrijke vragen bestaan, zoals: hoe kunnen we docenten ondersteunen om dramatechnieken duurzaam te blijven integreren in hun lespraktijk, ondanks een altijd te vol curriculum? En hoe kunnen we deze activiteiten nóg effectiever inzetten om het zelfvertrouwen in het spreken verder te vergroten?

Het is mijn hoop dat dit onderzoek laat zien welke voordelen dramatechnieken kunnen bieden in het mvt-onderwijs op Nederlandse middelbare scholen en dat docenten geen geboren dramaqueens hoeven te zijn om deze technieken met succes toe te passen. Want het blijkt echt: met wat training en een beetje creativiteit kan de taalles worden omgetoverd tot ein Gasthaus, a factory, una estación de tren of une boulangerie, plaatsen waar veel gelachen én veel gecommuniceerd wordt!

In de nabije toekomst wil ik een professionaliseringstraject aanbieden op scholen, specifiek voor mvt-secties, via de Hogeschool Utrecht. Heeft jouw school interesse? Stuur me gerust een mailtje: kristina.goodnight@hu.nl.

Verder lezen? 

In Appendix C van het proefschrift in de link hieronder staat een lijst van dramatechnieken die ingezet kunnen worden in de mvt-lessen.

Goodnight, K. Getting into Character: Professional development in improvisational drama to stimulate foreign language communication (Doctoral dissertation). https://research-portal.uu.nl/en/publications/getting-into-character-professional-development-in-improvisationa