The English version of this blog can be found below.

Ken Cruickshank, professor aan de Universiteit van Sydney en oprichter van het Sydney Institute of Community Languages Education (SICLE), bezocht in december 2024 het stadhuis van Eindhoven tijdens een bijeenkomst georganiseerd door HLE Network. Fotocredit groepsfoto: Josine Frankhuizen

Als je geen droog brood kunt verdienen met het geven van moedertaal- en cultuurlessen aan kinderen op zaterdagochtend, waarom zou je dan een professionele ontwikkelingstraining volgen? Je hebt een baan, een gezin, en – uiteindelijk – is het geven van de zaterdaglessen slechts vrijwilligerswerk. Waar kun je überhaupt trainingen vinden voor zo’n ‘niche’ onderwijssysteem?

Als oprichter van een non-profitorganisatie die vrijwillige docenten ondersteunt, heb ik meer dan vijf jaar besteed aan het onderzoeken – en bewonderen – van moedertaalprogramma’s binnen gemeenschappen. Hoe worden ze opgezet en door wie? Wat zijn de voordelen en uitdagingen? Wát een fascinerende sector is het: zo alomtegenwoordig, maar zo verborgen. Zo belangrijk, maar vaak zo kwetsbaar. Het is tijd om actie te ondernemen en de sector te professionaliseren.

Een leemte opvullen

Het reguliere onderwijssysteem zal niet zomaar onderwijs kunnen aanbieden in alle talen die de meertalige kinderen in onze samenleving spreken. Het Nederlands is over het algemeen de hoofdtaal in het reguliere onderwijs, en hoewel moedertalen steeds meer worden gewaardeerd, zijn reguliere leerkrachten niet toegerust om kinderen direct te ondersteunen bij de ontwikkeling van hun moedertaal. Binnen de gemeenschappen zelf ontstaan moedertaalprogramma’s die deze leemte opvullen. Wat een waardevolle dienst bieden ze! Helaas wordt dit zelden erkend door de bredere samenleving. Sterker nog, de Nederlandse overheid lijkt meer geïnteresseerd in het instellen van mechanismen voor toezicht en bestraffing van informeel onderwijs dan in het bieden van ondersteuning.

Dit lijkt niet logisch. We weten dat meertaligheid wordt gewaardeerd: het is een pluspunt op je cv, en hetzelfde geldt voor ‘interculturele competenties’. We weten dat de mogelijkheid om met grootouders te praten bijdraagt aan het welzijn van een kind. Ook ‘wereldburgerschap’ is een hot topic. Maar er wordt momenteel niet gesproken over bijvoorbeeld het kosteloos openstellen van schoolgebouwen voor professioneel georganiseerde moedertaal- en cultuurlessen.

Een neerwaartse spiraal

Hoe ziet een niet-ondersteunde moedertaalonderwijssector eruit? Er is geen zichtbaarheid binnen het reguliere onderwijsdiscours, geen erkenning, geen training. De veronderstelling is dat het hobbyclubs zijn waar weinig serieus wordt geleerd – of erger nog: dat het culturele enclaves zijn die integratie belemmeren. Zonder twijfel kan er grote variatie bestaan in de professionaliteit van gemeenschapsgebaseerde moedertaalprogramma’s. Maar ze negeren en uitsluiten van de groeiende discussies over hoe we meertalige kinderen kunnen ondersteunen, leidt tot zwakkere en minder duurzame programma’s. Een voorspelling die zichzelf waarmaakt.

Professionalisering en partnerschap

Hoe ziet een ondersteunde moedertaalonderwijssector eruit? Ik heb voorbeelden onderzocht uit acht landen, waaronder Canada, Australië, Zwitserland en Zweden, en deze informatie op onze website geplaatst ter inspiratie. De ondersteuningsmaatregelen verschillen per land en hangen af van factoren zoals: is er een wettelijke verplichting voor moedertaalonderwijs? Is er een erkenningssysteem voor de programma’s? Is er actieve belangenbehartiging? In alle gevallen zien we inspanningen om de sector te professionaliseren – niet alleen om de kwaliteit en effectiviteit van lessen te verbeteren, maar ook om erkenning te geven aan moedertaaldocenten: laten blijken dat hun werk belangrijk is en aandacht verdient. Dat zij partners zijn in de opvoeding van meertalige kinderen.

Taalspecifieke ondersteuning

We weten dat de Nederlandse overheid niet tegen het ondersteunen van moedertaaldocenten is, omdat ze dit al doet voor docenten Nederlands Taal en Cultuur (NTC) die lesgeven aan Nederlandstalige kinderen in het buitenland. Sommigen beweren dat moedertaalprogramma’s moeten kunnen voortbestaan met steun uit de ‘herkomstlanden’. Hoewel taalspecifieke ondersteuning geweldig is, is deze niet voor alle talen beschikbaar – en zelfs wanneer dat wel zo is, is het vaak niet voldoende. Erkenning en steun van de samenleving waarin je opereert, is fundamenteel. Lokale steun is een ontbrekende pijler.

Waar te beginnen?

In Eindhoven kunnen we het vakje ‘actieve belangenbehartiging’ aanvinken. We hebben de zichtbaarheid van taalgroepen vergroot en een professioneel netwerk opgebouwd: het Heritage Language Education (HLE) Network. We organiseren trainingen voor docenten en coördinatoren en vergroten het bewustzijn onder reguliere leerkrachten. We hebben beleidsmakers aangespoord om deze sector in te zetten om het nationale lerarentekort te helpen verlichten. Kleine stappen maken ook een groot verschil: zo hebben we gratis onderwijsmaterialen geregeld. Onze visie is een bloeiende moedertaalonderwijssector, en we zijn goed op weg.

Empathie, aanmoediging en realistisch verwachtingsmanagement

Wil je deze sector helpen slagen? Dan moet je er met de juiste blik naar kijken. Je moet begrijpen dat er geen secretaresse is die van 9 tot 5 op kantoor zit om je telefoontje te beantwoorden. Dat er geen ‘standaard’ type kind is dat deze programma’s volgt – elke leerling heeft een unieke taal- en migratieachtergrond. En dat programmacoördinatoren worden gedreven door hun toewijding om taalverlies bij meertalige kinderen te voorkomen – zo sterk dat ze niet alleen de organisatorische uitdagingen trotseren, maar ook de vaak negatieve houding van de bredere samenleving. Wil je met deze groepen samenwerken? Wees je er dan van bewust dat motivatie een ongrijpbare maar centrale drijvende kracht is.

Ons netwerk wil de status van moedertaalprogramma’s verhogen en de motivatie van betrokkenen vergroten via een veelzijdige aanpak. We spreken over ‘moedertaalprofessionals’ en laten ervaren docenten en coördinatoren workshops leiden. Uiteraard betalen we hen, als er financiering is. We publiceren nieuwsitems die de successen van de actieve taalgroepen vieren. We prijzen de docenten die ervoor zorgen dat kinderen hun universele recht op ontwikkeling van hun thuistaal kunnen uitoefenen. Bij HLE Network stellen we onszelf niet de vraag wat deze programma’s voor ons kunnen doen, maar wat wij voor hen kunnen betekenen. Ontdek je deze wereld van taalgemeenschappen? Vraag dan niet direct om gratis vertalingen, hulp bij je activiteiten of toegang tot onderzoeksdeelnemers. Vraag eerst wat zij nodig hebben.

Van ‘informeel’ naar ‘onmisbaar’

Moedertaalonderwijs raakt aan diverse thema’s: migratie en globalisering, politiek en vrede, diversiteit en inclusie, eenentwintigste-eeuwse vaardigheden en handel, identiteit en mentale gezondheid. Hierdoor kan de discussie in verschillende richtingen worden getrokken – en misvattingen kunnen een grote hindernis vormen. Ondanks deze complexiteit blijft een fundamenteel feit overeind: meertalige kinderen verdienen ondersteuning, en de samenleving profiteert ervan wanneer zij die ondersteuning krijgen. Laten we dus de mensen helpen die deze kinderen onderwijzen.

We hopen een opwaartse spiraal te zien: een netwerk van taaldocenten die zichzelf positioneren als een integraal onderdeel van het moderne onderwijssysteem, wat leidt tot bredere erkenning en uiteindelijk tot meer financiering voor professionalisering en ondersteuning. Er is een enorm potentieel om de omstandigheden voor deze docenten te verbeteren. We moeten niet bij een visie blijven, maar deze visie werkelijkheid maken.

Verder lezen

Cannizzaro (2025). Versterking van informeel onderwijs met behoud van verantwoording: De reactie van HLE Network op het wetsvoorstel van het ministerie van Onderwijs. www.hlenet.org/post/2025-reaction-wtio#viewer-439wc101 

Aberdeen, T., Cannizzaro, G., Douglas, M., Emilsson Peskova, R., Lu, T., Ludanyi, R., McCabe, M., Paulovicova, N., Peyton, J.K., & Sobrevía, S. (2021). International Guidelines for Professional Practices in Community-Based Heritage Language Schools. www.heritagelanguageschools.org/coalition/international-guidelines

Anderson, J., Argyri, E., Ashtari, N., Cannizzaro, G., Egnatz, L., Emilsson Peskova, R., Hristozova, M., Little, S., Mehmedbegovic-Smith, D., Nahodilova, J., Paulovicova, N., & Wahlin, M. (2024). Global Call to Action for Heritage Language Education. https://menntavisindastofnun.hi.is/is/global-call-hle 

English version