Als leerkrachten van een vreemde taal houden we ons dagelijks bezig met grammatica, vocabulaire en uitspraak, de fundamenten van elke taalles. Maar er is een element dat daarbij vaak over het hoofd wordt gezien, terwijl het net zo cruciaal is voor de communicatieve vaardigheid van leerlingen: prosodie. Oftewel, de klanken van een taal die groter zijn dan de klinkers en medeklinkers en die grotendeels onze indruk van een taal bepalen (bijv. Zweeds is zangerig, Italiaans is staccato). Echter, prosodie is niet alleen nice to have voor de vorm, maar ook een must have voor effectieve communicatie. In deze blogpost ga ik daarom dieper in op de relevantie van prosodie bij het leren van vreemde talen en probeer ik bruggen te slaan tussen wetenschappelijk onderzoek en onderwijspraktijk om zo prosodie zichtbaarder te maken in de taalles!

Waarom prosodie?

Prosodie omvat alle melodische en ritmische aspecten van spraak, zoals intonatie (de stijging en daling van de stem), klemtoon (de nadruk op bepaalde lettergrepen), en tempo (de snelheid waarmee iets wordt gezegd). Deze elementen zijn essentieel voor het begrijpen van betekenis en emotie in spraak. Het produceren van het juiste intonatiepatroon kan het verschil maken tussen een vraag en een statement of tussen ironie en oprechtheid. En het verkeerd leggen van de klemtoon kan leiden tot een compleet andere betekenis. Het lastige is dat talen enorm kunnen verschillen wat betreft hun prosodie. In het Spaans is de klemtoon bijvoorbeeld bepalend voor het onderscheid tussen tegenwoordige en verleden tijd (‘ik dans’: bailo vs. hij/zij/u danste: bailó). Prosodie is dus cruciaal voor de juiste interpretatie en overdacht van een boodschap.

Voor leerlingen die een vreemde taal leren, is het beheersen van de prosodische kenmerken een belangrijke vaardigheid. Het stelt hen in staat om zich niet alleen correct, maar ook natuurlijk en vloeiend uit te drukken. Helaas krijgt prosodie vaak niet de aandacht die het verdient in het taalonderwijs, en dat kan grote gevolgen hebben voor de spreekvaardigheid en het luisterbegrip van leerlingen.

Wat zegt het onderzoek?

Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat prosodie een cruciale rol speelt in het opdelen van de spraak die we horen in woorden en zinnen, bij de herkenning van woorden en het begrijpen van complexe of ambigue zinnen. Bovendien blijkt uit onderzoek dat het leren van prosodie zelfs kan bijdragen aan het verbeteren van andere taalvaardigheden, zoals uitspraak en luisterbegrip. Het leren van de intonatie van een taal helpt leerlingen bijvoorbeeld om zinnen beter te begrijpen, omdat ze de betekenis van een zin vaak afleiden uit de manier waarop iets wordt gezegd. Onder andere mijn eigen werk laat echter zien dat leerlingen vaak moeite hebben met het juiste gebruik van prosodische kenmerken zoals intonatie en klemtoon in een vreemde taal, wat hun communicatieve effectiviteit beperkt. Het aanleren van de ritme- en intonatiepatronen van de doeltaal is niet alleen een kwestie van imitatie (waarvoor veel input nodig is), maar ook van inzicht in de onderliggende structurele regels van prosodie en het onderdrukken van de patronen van de moedertaal, die vaak onbewust toegepast worden. Gelukkig weten we ook dat oefenen met specifieke functies van prosodie weldegelijk tot verbetering kan leiden!

De kloof tussen onderzoek en praktijk

Hoewel het belang van prosodie in taalverwerving duidelijk blijkt uit onderzoek, wordt dit aspect vaak onvoldoende geïntegreerd in het taalonderwijs. Er zijn meerdere factoren die het opnemen van prosodie in onze lessen compliceren: veel vreemdetaaldocenten zijn zich niet volledig bewust van de impact die prosodie kan hebben op het leerproces van hun leerlingen. Daarnaast hebben zij vaak zeer beperkte tijd en middelen beschikbaar om prosodische aspecten effectief te onderwijzen. Omdat het aanleren van bepaalde prosodische kenmerken zelfs uitdagend kan zijn voor zeer gevorderde sprekers, vinden sommige docenten het ook spannend om met prosodie aan de slag te gaan in les. 

Het resultaat is dat prosodie vaak als een ‘extraatje’ wordt gezien, iets dat incidenteel wordt behandeld in de klas in plaats van een integraal onderdeel van het curriculum. Dat is jammer, want de integratie van prosodische elementen in de taallessen kan leerlingen helpen niet alleen grammaticaal correcte, maar ook communicatief rijke zinnen te produceren.

Prosodie verwelkomen in de klas

Het is hoog tijd om de kloof tussen onderzoek en praktijk te overbruggen en meer aandacht te schenken aan prosodie in het vreemdetalenonderwijs. Hier zijn enkele praktische tips die kunnen helpen om prosodie een prominentere plek te geven in de les:

1. Bewustwording creëren: laat leerlingen zien dat hoe ze iets zeggen net zo belangrijk is als wat ze zeggen. Dit kan door het vergelijken van zinnen met verschillende intonatiepatronen of door het oefenen van het veranderen van de betekenis door de nadruk te leggen op verschillende woorden.
2. Luisteroefeningen: gebruik luisteroefeningen die zich specifiek richten op prosodische kenmerken. Laat leerlingen luisteren naar gesproken tekst en identificeren waar de intonatie verandert, wanneer er nadruk ligt op bepaalde woorden en hoe het tempo varieert.
3. Imiteren en herhalen: moedig leerlingen aan om zinnen en dialogen die ze horen na te zeggen, niet alleen om de woorden goed uit te spreken, maar ook om de prosodische kenmerken te imiteren. Dit helpt ze om de melodie van de taal eigen te maken. Tools als Miaparle en Musiclab Spectogram helpen bij het leren herkennen van prosodische patronen en het vergelijken van de eigen spraak van leerlingen met de spraak van moedertaalsprekers.
4. Gebruik video en audio: video’s en audiomateriaal zijn krachtige gereedschappen voor het aanleren van prosodie. Luister naar interviews, gesprekken of podcasts in de doeltaal en laat leerlingen de prosodische patronen analyseren. Omdat nadruk in spraak vaak samengaat met nadruk in gebaren en gezichtsuitdrukkingen, is het opmerken van klemtoon of intonatie makkelijker wanneer audio en video gecombineerd worden. 
5. Geïntegreerde oefeningen: betrek prosodie bij andere taalvaardigheden zoals lezen, schrijven en spreken. Laat leerlingen bijvoorbeeld een tekst lezen met de juiste nadruk en intonatie of laat ze een dialoog oefenen waarbij ze niet alleen letten op de woorden, maar ook op het ritme van hun spraak.

Kortom, prosodie is een essentieel onderdeel van taalverwerving dat vaak wordt overgeslagen in het vreemdetalenonderwijs. Door meer aandacht te besteden aan ritme, intonatie en klemtoon in het klaslokaal kunnen we de communicatieve vaardigheden van leerlingen verbeteren en hun taalgebruik verrijken. Het is tijd om onderzoek en onderwijspraktijk samen te brengen en prosodie een centralere rol te geven in de les, zodat we leerlingen handvatten bieden om niet alleen grammaticaal correct te spreken, maar ook om hun boodschap effectief en natuurlijk over te brengen.

Figuur 1. Prosodie is cruciaal voor succesvolle communicatie.