Joep Schins, Fontys Lerarenopleiding Sittard

Introductie
Als docent ben ik me er sterk van bewust hoe lastig het kan zijn om postkoloniale literatuur op een goede manier in de les te integreren. Mijn interesse in dit onderwerp ontstond uit nieuwsgierigheid naar verhalen die buiten mijn directe ervaring liggen. Deze nieuwsgierigheid werd verder aangewakkerd tijdens mijn masteropleiding, waar ik me verdiepte in postkoloniale literatuur. Al snel viel het me op hoe moeilijk het was om als witte man zonder directe ervaring met postkolonialisme verbinding te maken met deze teksten. In eerste instantie voelde het materiaal afstandelijk en verwarrend, maar na verloop van tijd begon het echt te leven. Deze ervaring zette me aan het denken: hoe maken we postkoloniale literatuur toegankelijk voor álle leerlingen, ongeacht hun achtergrond, zonder de complexiteit te verliezen? In deze blog deel ik mijn zoektocht naar manieren om mijn lespraktijk te dekoloniseren en de inzichten die ik daarbij heb opgedaan.

Het belang van diversiteit en ambivalentie in postkoloniale literatuur
Diversiteit krijgt steeds meer aandacht in het onderwijs, wat een positieve ontwikkeling is, maar het roept ook belangrijke vragen op: hoe kunnen we recht doen aan de sociale en culturele contexten van leerlingen zonder de onderwijskwaliteit te beïnvloeden? Postkoloniale literatuur wordt vaak gepresenteerd als een stap richting een inclusiever curriculum, maar uit onderzoek blijkt dat deze literatuur nog vaak ondervertegenwoordigd is (Willinsky, 2006). Wanneer postkoloniale teksten wel aan bod komen, worden ze vaak vereenvoudigd, waardoor cruciale en confronterende thema’s verloren gaan. Dit verzwakt de bredere doelstellingen van dekolonisatie, die niet alleen gericht zijn op het toevoegen van diverse stemmen, maar ook op het omarmen van de complexiteit en tegenstrijdigheid van de postkoloniale ervaring.

Tijdens mijn scriptie onderzocht ik hoe postkoloniale literatuur op een gedekoloniseerde manier kan worden aangeboden, zonder de complexiteit te reduceren. Het onderzoek richtte zich op de vraag welke elementen van een gedekoloniseerd klaslokaal bijdragen aan hoe leerlingen ambivalentie in postkoloniale materialen begrijpen en hoe zij postkoloniale verhalen interpreteren. Om deze vraag te beantwoorden, maakte ik gebruik van een mixed-method aanpak. Dit omvatte kwantitatieve analyse van reflectieve journal entries en kwalitatieve interviews om de perspectieven en ervaringen van leerlingen in kaart te brengen.

Als onderdeel van het onderzoek ontwikkelde ik een lescyclus gebaseerd op korte verhalen, waaronder Dead Men’s Path van Chinua Achebe (1953), The Day They Burned the Books van Jean Rhys (1968) en The Rain Came van Grace Ogot (1979). Deze verhalen werden gekozen omdat ze toegankelijk zijn, verschillende postkoloniale contexten belichten en uitnodigen tot reflectie over de impact van kolonialisme op onderwijs. Dit sloot aan bij het belang van diverse perspectieven, zoals beschreven door Diversi & Moreira (2013) en Bacquet (2021).

In de lessen stond ambivalentie – de spanning tussen tegenstrijdige emoties en perspectieven – centraal. De lescyclus begon met een verkenning van ambivalentie via het concept van ‘double consciousness,’ gevolgd door lessen over ‘hybridity’ en ‘mimicry.’ In de laatste lessen werd het idee van een ‘third space’ geïntroduceerd. Deze opbouw was essentieel om leerlingen te helpen de complexe lagen van postkoloniale teksten te doorgronden. Door deze aanpak ontwikkelden leerlingen niet alleen een dieper begrip van de teksten, maar leerden ze ook verschillende perspectieven te waarderen en voorbij het eenvoudige dualisme van ‘goed versus kwaad’ te kijken.

De resultaten van mijn onderzoek: essentiële elementen voor een gedekoloniseerd klaslokaal

De resultaten waren veelbelovend: leerlingen gaven aan dat hun begrip van postkoloniale literatuur aanzienlijk was verdiept. Ze waren minder geneigd om de problematiek te reduceren tot een simpel zwart-wit conflict. Dit bleek niet alleen uit de positieve veranderingen bij leerlingen die aanvankelijk moeite hadden met de gelaagdheid van de thematiek, maar ook uit hun groei in het omarmen van complexere perspectieven naarmate de lessen vorderden. Dit benadrukt dat het niet alleen om de keuze van de teksten gaat, maar vooral om de manier waarop we met de leerlingen over postkolonialisme spreken. Het aangaan van een dialoog over de complexe lagen van postkoloniale literatuur vraagt om een aanpak die ruimte biedt voor verschillende perspectieven en leerlingen aanmoedigt om voorbij simpele tegenstellingen te denken. Hoewel er geen vast stappenplan of vooraf gedefinieerd kader is voor het dekoloniseren van het klaslokaal, kwamen uit onderzoek enkele elementen naar voren die bijdragen aan een gedekoloniseerde leeromgeving. In deze paragraaf worden slechts enkele voorbeelden besproken; alle elementen zijn terug te vinden in mijn scriptie. 

Ten eerste, het erkennen van de diverse achtergronden en kennisniveaus van leerlingen speelt een cruciale rol. Elke leerling brengt zijn eigen ervaringen, culturele perspectieven en kennis mee, en deze contexten moeten meegenomen worden in ons onderwijs. Literatuur krijgt pas betekenis wanneer leerlingen het kunnen koppelen aan hun eigen leven. Dit kan bijvoorbeeld door reflectieve activiteiten, waarbij leerlingen thema’s uit de literatuur vergelijken met hun persoonlijke ervaringen of actuele maatschappelijke kwesties. Deze benadering maakt abstracte concepten zoals koloniale geschiedenis toegankelijker en relevanter voor de leerlingen, en helpt hen deze complexe kwesties beter te begrijpen.

Daarnaast speelt ambivalentie een sleutelrol in het proces van dekolonisatie. Postkoloniale literatuur bevat vaak tegenstrijdige emoties en perspectieven die de leerlingen uitdagen om buiten het zwart-wit denken te treden. Het is van essentieel belang om deze spanningen in het klaslokaal te omarmen en de leerlingen niet te dwingen om kwesties in eenvoudige termen te begrijpen. In plaats van de complexiteit van de postkoloniale ervaring te reduceren tot een eendimensionaal conflict, moeten we ruimte creëren voor het begrijpen van de gecompliceerde gevoelens. Dit vereist differentiatie in onze lesmethoden, zodat we zowel leerlingen die al ervaring hebben met postkoloniale thema’s als beginners kunnen betrekken en uitdagen.

Tot slot is samenwerkend leren een waardevol instrument binnen dit proces. Door in groepen te werken, kunnen leerlingen elkaar ondersteunen bij het begrijpen van de verschillende lagen van de tekst en hun eigen culturele perspectieven delen. Dit bevordert niet alleen de discussie, maar versterkt ook de bewustwording van identiteiten en subjectiviteit, wat bijdraagt aan een inclusiever en rijker leerklimaat. Door actief ruimte te maken voor verschillende stemmen, kunnen we een leeromgeving creëren waarin dekolonisatie niet slechts een theoretisch idee is, maar een levendige, doorlopende praktijk die leerlingen uitdaagt en engageert.

Dekoloniseren als een proces van groei
De resultaten van mijn onderzoek laten zien dat dekolonisatie in het onderwijs geen snelle oplossing is, maar eerder een proces van voortdurende groei – zowel voor de leerlingen als voor de docent. Het vraagt om geduld, openheid en het durven aangaan van ongemakkelijke gesprekken. Als docenten moeten we bereid zijn om onze eigen vooroordelen en overtuigingen kritisch te onderzoeken en open te staan voor de onvermijdelijke complexiteit van de wereld.

Voor mij is dekolonisatie in het onderwijs niet alleen een kwestie van het toevoegen van nieuwe boeken aan de literatuurlijst, maar van het ontwikkelen van een ruimte waarin meerdere stemmen worden gehoord. Het draait om het aanmoedigen van leerlingen om complexe, tegenstrijdige verhalen te begrijpen en te waarderen. Het is een uitdaging, maar ook een kans om ons onderwijs niet alleen inclusiever te maken, maar ook rijker en betekenisvoller.

Contact
Voor vragen of meer informatie over mijn onderzoek kunt u contact met mij opnemen via e-mail: j.schins@stichtinglvo.nl.
Wilt u mijn volledige onderzoek lezen? U vindt het hier: Decolonizing the Classroom: Shaping Pupils’ Understanding of Ambivalence in Postcolonial Materials.

Literatuur

Bacquet, G. (2021). Towards a Decolonization of Classroom Practices in Chilean Higher Education-A Suggested Framework. International Journal of Education and Literacy Studies, 9(4), 16-25.

Diversi, M., & Moreira, C. (2013). Real world: Classrooms as decolonizing sites against neoliberal narratives of the other. Cultural Studies? Critical Methodologies, 13(6), 469-473.

Willinsky, J. (2006). High school postcolonial: As the students ran ahead with the theory. In Y. Kanu (ed.) Curriculum as cultural practice: Postcolonial imaginations (pp. 95-115). Toronto: University of Toronto Press.