Sholeh Rezazadeh

Schrijfster Sholeh Rezazadeh komt uit Iran, waar ze oorspronkelijk geneeskunde heeft gestudeerd. Na haar verhuizing naar Nederland koos ze voor een loopbaan als schrijfster. Ze heeft inmiddels twee veelgeprezen romans gepubliceerd. Hoe is het om literair auteur te zijn in een taal die je pas op latere leeftijd hebt geleerd? En welke rol speelt de Perzische cultuur in haar werk? Daarover gaat dit interview.

Waarom heb je ervoor gekozen om in het Nederlands te schrijven? 

Als tiener wilde ik al schrijver worden. Ik had gewoon heel veel liefde voor de literatuur. In een land als Iran willen ouders of leraren dat je kiest voor een zekere toekomst, en dan zijn er maar een paar dingen die je kan doen: dokter, engineer of jurist worden. Ik was heel goed in school, dus ik werd gestimuleerd om geneeskunde te gaan studeren. Ik wist vanaf de eerste dag dat het niets ging worden, maar ik vertrouwde erop dat ik op een dag zelf zou kunnen kiezen wat ik wilde worden. 

Ik wil in contact zijn met mijn lezers en daarom ben ik in het Nederlands gaan schrijven.

Toen ik verhuisde naar Nederland werd mijn diploma niet meteen geaccepteerd, dus ik moest nog doorstuderen. Ik vond mijzelf volwassen genoeg, en ik moest toch alles in dit land opnieuw doen, dus ik dacht: “Waarom ga ik dan niet nu al mijn droom achterna?” Ik moest toen kiezen in welke taal ik wilde schrijven en dacht: als ik de Nederlandse taal leer, zal het me ook helpen om me thuis te voelen. Ik wil in contact zijn met mijn lezers en daarom ben ik in het Nederlands gaan schrijven.  

Dat zal best een uitdaging zijn geweest, of leer je heel snel en makkelijk andere talen? 

Ik had echt geen idee of ik snel een nieuwe taal kon leren, ik wist ook niet of ik goed was in het leren van een nieuwe taal. Ik heb negen maanden een taalcursus gevolgd en had meerdere dagen per week les. Ik herinner me ook dat ik nog maar zes maanden in Nederland was en dat ik de taal nog niet goed kon spreken, maar dat ik mezelf wel uitdaagde door bijvoorbeeld naar een open mic avond te gaan. Nog steeds leer ik elke dag iets nieuws, ik probeer door te gaan om me de taal steeds meer eigen te maken. 

Welke manieren werken voor jou het beste om de Nederlandse taal te leren? 

Voor mij is het een combinatie van spreken, luisteren, lezen en schrijven. Ik heb in die beginperiode veel tv gekeken. Je luistert dan niet alleen naar de taal, maar je leert ook een stukje cultuur kennen. Wat voor mij goed werkte is dat ik begon met kinderboeken lezen, daarna tienerboeken en vervolgens boeken voor volwassenen. Wat me ook heeft geholpen, was dat ik boeken ging lezen die in het Nederlands en in het Perzisch vertaald waren. Zo kon ik de beide talen met elkaar vergelijken en uitvinden hoe je een Nederlands boek schrijft. Het is echt een combinatie van alles. Ik heb ook vrijwilligerswerk gedaan en bijbaantjes gehad waar ik veel van heb geleerd. 

Welke talen spreek je nog meer? 

In Iran worden meerdere talen gesproken en wij spraken thuis Turks. Perzisch is natuurlijk de officiële landstaal en dat beschouw ik als mijn literaire moedertaal. Verder heb ik Engels en Arabisch geleerd. Arabisch kan ik voornamelijk lezen, en niet echt praten. Engels heb ik goed geleerd op school en ook later op de universiteit. Toen ik net in Nederland was, heb ik voornamelijk Engels gebruikt om te communiceren. Dat zit het Nederlands leren soms wel in de weg, want zodra je begint te spreken hebben mensen door dat je niet Nederlands bent en dan gaan ze over op het Engels. 

De jury van de Debutantenprijs schreef dat jij met je roman de Nederlandse literatuur hebt verrijkt. Je schrijft namelijk heel poëtisch. Maar liep je daarbij niet ook tegen de grenzen van de taal aan? 

Ja, heel vaak. In het begin kende ik de taal natuurlijk nog niet zo goed. En voor sommige dingen die ik wilde zeggen, bestond geen Nederlandse variant. Van sommige redacteurs krijg ik terug dat de manier waarop ik het Nederlands gebruik nogal ongewoon is. Het wordt snel gezien als overdreven. De Nederlandse cultuur is heel direct en duidelijk en in het Perzisch is het echt precies andersom. Het contrast tussen die twee talen voelde ik elke dag, maar ik denk ook dat mensen mijn werk leuk vinden omdat het een combinatie is van die twee culturen. 

Ik heb de indruk dat je de Nederlandse lezer wilt leren om op een andere manier naar de werkelijkheid te kijken. Heb je dat er bewust in gestopt? 

Ik heb vooral opgeschreven wat ik heb gezien en gevoeld, het is niet mijn bedoeling om mensen de les te lezen. Mijn eerste boek (De hemel is altijd paars) ben ik begonnen te schrijven toen ik twee jaar in Nederland woonde. Ik vertel daarin veel dingen die ik meemaakte en die me verbaasden; ik heb alleen de liefdesrelatie in de roman verzonnen. Ik heb dus niet bewust geschreven vanuit het idee: dit wil ik echt zeggen, maar meer vanuit: dit heb ik meegemaakt. Ik hoop dat mensen hierover nadenken. 

In je tweede roman (Ik ken een berg die op me wacht) neem je de lezer mee naar Iran en laat je zien hoe nomadische volken daar leven in verbinding met de natuur. Waarom koos je dat thema? 

Ik was op reis in Iran en ik kwam toevallig nomaden tegen. Toen ik vertelde dat ik uit het buitenland kwam, dachten ze dat dat een stad in Iran is. Dit zijn mensen die geen enkel idee hebben van het concept buitenland. Zij reizen 50 dagen te voet door de bergen bij het wisselen van de seizoenen. In mijn boek laat ik ook zien hoe deze manier van leven ontregeld raakt door de klimaatverandering. Ik ben bang dat dit de laatste generatie nomaden is, en daarom wilde ik hun verhaal vertellen. Ik vond het zo’n groot contrast met het leven in een stad als Amsterdam, waar het leven hectisch is en veel mensen een burn-out krijgen. Dit was een onderwerp dat veel in mijn hoofd zat: het verlangen naar rust en ruimte. 

Je laat dit verhaal vertellen door de rivier. Dat is volgens mij nog nooit gedaan in de Nederlandse literatuur… 

Ik had niet vooraf besloten om vanuit een bepaald perspectief te vertellen. Ik merk dat als iets me raakt, ik ga nadenken en onderzoek doen, dan ga ik na hoe mijn emotie is en dan pas ga ik schrijven. Opeens schreef ik namens een rivier; ik vond dat heel uitdagend en snapte niet meteen waarom ik dat deed. Maar uiteindelijk was dit de manier waarop het verhaal verteld moest worden. We luisteren vaak te weinig naar andere stemmen om ons heen, en al helemaal niet naar de natuur. Dus eigenlijk vond ik het heel mooi om juist namens de rivier te spreken. De nomaden zijn onze grootouders, wij leefden vroeger ook zoals zij. Hun manier van leven wordt ernstig bedreigd, en ons leven ook op een bepaalde manier. 

We luisteren vaak te weinig naar andere stemmen om ons heen, en al helemaal niet naar de natuur.

Ben je op dit moment bezig met een nieuw boek? 

Ik ben op dit moment bezig met een poëziebundel. Het zal de eerste keer zijn dat ik mijn poëzie uitbreng. Ik twijfelde hier wel over, want ik hoor dat poëzie lastig is om in Nederland te verkopen, maar ik denk wel dat er nu een goed moment is aangebroken. 

Schrijf je ook in het Perzisch, en heb je daarin ook gepubliceerd? 

Toen ik nog in Iran woonde, heb ik niet officieel gepubliceerd, ik schreef voornamelijk voor mezelf. Op dit moment schrijf ik nog wel in het Perzisch, maar niet per se met een bedoeling. Het gaat heel slecht met de economie en de boekenmarkt in Iran, dus het heeft voor mij niet heel veel zin om daar nu energie in te stoppen. Ik schrijf voornamelijk voor mezelf om mijn ervaringen te verwerken. 

Welke rol speelt het Perzisch nog in jouw dagelijkse leven? 

Ik spreek het niet vaak, want met mijn familie spreek ik Turks, en een heel groot deel van mijn leven speelt zich af in het Nederlands. Ik lees nog wel veel Perzische boeken; dat is voor mij heel ontspannen omdat ik niet hoef na te denken over de woorden en de zinnen. Dat is met schrijven net zo. In het Nederlands moet ik veel harder werken, dan weet ik soms opeens een woord niet meer en dan begin ik te twijfelen en dan raak ik de hele zin kwijt. 

Zijn er nog andere talen die op jouw verlanglijstje staan om te leren? 

Op dit moment niet, want ik heb het gevoel dat mijn Nederlands nog wel beter moet worden. Maar soms zou ik willen dat ik bepaalde boeken in hun originele taal kon lezen. Ik hou heel erg van Hermann Hesse en Heinrich Böll, dus misschien moet ik nog eens Duits gaan leren. Maar dat ben ik momenteel niet heel serieus van plan, want ik weet dat als ik ergens aan begin dat ik het ook helemaal goed wil doen.

Wat is volgens jou de meerwaarde van meertaligheid? 

Ik denk dat het vergelijkbaar is met boeken lezen: het kan je empathie stimuleren. Daardoor kun je andere mensen makkelijker begrijpen en ruimte geven, omdat je je inleeft in hun gedachten. Zo werkt het ook met het leren van andere talen. Daarin zit zoveel meer verstopt dan alleen woorden en grammatica. Je gaat andere mensen beter begrijpen, je wordt zachter. Een nieuwe taal opent je hoofd en je wereld. Hoe meer we de taal verstaan en hoe meer we weten van andere culturen, hoe opener we staan voor elkaar. Dat vind ik iets heel moois.