Door Audrey Rousse-Malpat, universtair docent taalverwerving aan de Rijksuniversiteit Groningen

Ik heb besloten om hier een recente ervaring te delen. Eentje die ik nooit zal vergeten omdat het me op zoveel vlakken heeft geschokt. Één die me het belang heeft laten zien van streng zijn in plaats van agressief, solidariteit in momenten van angst en de waarde van meertalig bewustzijn. Dat wil zeggen, als we vreedzaam willen samenleven in Europa.

Het was niet de bedoeling dat ik die vrijdag in die Flixbus van Hamburg naar Brussel zou zitten (ik stopte in Groningen). Ik zou de trein terug nemen na een warme en inspirerende conferentie over geletterdheid voor de volgende generatie: oftewel hoe onze samenlevingen het onderwijs zullen vormgeven om de behoeften van een diverse generatie qua achtergrond en talen te ondersteunen. Dit is zo ironisch in dit verhaal!

Maar er waren treinstakingen in Duitsland. Dus daar was ik…

Ik zal de scène even schetsen: Ik kwam ruim op tijd aan op het busstation in Hamburg en werd daar in het Engels toegeroepen door twee buschauffeurs: “show me passport!”. Dit waren twee Franstalige buschauffeurs die een beetje in het Engels konden communiceren, voornamelijk door commando’s te roepen: “luggage here”, “passport there”, “you don’t come in!”, “it is not your name on the passport”, “buy a new ticket”.

Naast me stonden jonge mensen, oudere mensen, gezinnen, jonge kinderen, veel van hen met een migrantenachtergrond, zonder Europees paspoort. Er waren ook studenten, jongeren die naar Bremen gingen om te overnachten en academici zoals ik.

Mijn geluk hing duidelijk af van mijn paspoort: het is Europees rood, ik kon de bus in. Vanuit de bus was ik getuige van de wanhoop van enkele passagiers, één met een kind, die dreigde achtergelaten te worden als hij niet meteen een nieuw ticket kocht voor zijn extra bagage. De man zat te trillen terwijl hij op zijn telefoon typte, het kleine meisje dat bij hem was rende in de armen van een tienerjongen die met hen meereisde en die haar dapper oppakte en aan het lachen maakte. Een ander passagier had een Oekraïens paspoort, waarin haar naam in het cyrillisch was geschreven en door de buschauffeur niet werd herkend als dezelfde naam als op haar ticket.

Ze stonden allemaal machteloos, wachtend op het groene licht van twee buschauffeurs die in gebrekkig Engels tegen hen schreeuwden en die potentiële passagiers bedreigden dat ze achtergelaten zouden kunnen worden. Twee buschauffeurs die het niet konden laten om agressief te zijn terwijl ze gewoon streng hadden kunnen zijn.

Hoe dan ook, dat was mijn eerste ontmoeting met degenen die me naar huis brachten.  Er werd een duidelijke machtsorde ingesteld: we moesten hun idee van de norm accepteren, anders zouden we achterblijven. Gelukkig was ik niet de enige die hun norm in twijfel trok. Drie jonge mannen, die elkaar niet kenden, zaten om me heen. We begrepen al snel dat we op elkaar konden rekenen om het misbruik te weerstaan. Maar we moesten slim zijn….

Deze column gaat niet over het aan de kaak stellen van het machtsmisbruik dat in deze bus heeft plaatsgevonden. Het gaat over hoe, in mijn ogen, het gebruik van Engels als lingua franca, in dit geval, ons verder van elkaar heeft verwijderd, ons, de passagiers, heeft ontmenselijkt en onze chauffeurs heeft toegestaan een kleine wereld te creëren waarin zij gelijk hadden en wij ongelijk, terwijl we in feite ons gedeelde taalrepertoire (Frans en Italiaans) hadden kunnen gebruiken om elkaar te begrijpen, onze standpunten te waarderen en gewoon een vreedzame reis te hebben.

Onze chauffeurs kenden niet zo goed Engels. Hun kennis was voldoende om commando’s te geven en basisinformatie te vragen, maar niet om uitleg te geven, een gesprek te voeren of een ingewikkelde zaak te bespreken. Dus toen twee passagiers in Bremen in de bus stapten met te veel bagage, kon de chauffeur niet uitleggen waarom hij 20 euro extra vroeg.

Als gevolg hiervan had de passagier het gevoel dat hij smeergeld betaalde om naast zijn vrouw te mogen zitten (nog een schokkend feitje trouwens: sommige mensen hadden betaald voor een specifieke stoel, maar mochten die niet hebben… maar dat is een ander verhaal). Er volgde een ruzie in gebroken Engels. Niemand kon elkaar duidelijk maken wat er aan de hand was. Iedereen in deze ruzie bleef verbijsterd, boos, onbegrepen en met een gevoel van onrecht achter. De chauffeurs praatten constant over ons in het Frans, dachten dat niemand hen kon verstaan en klaagden over de moeilijke groep passagiers die ze die avond hadden. Alsof niemand zich wilde conformeren! Wij waren “casse-couilles” (scheldwoord voor irritant) en zij hadden de loterij met ons gewonnen!

En nu, hoe dit verhaal eindigt…

Op een gegeven moment praatte een passagier in het Italiaans met zijn vrouw. Een van de mannen om me heen, die eerder door de chauffeurs op een agressieve manier was aangesproken op het feit dat hij zijn benen op de stoel had gelegd, hoorde het en begon in het Italiaans terug te antwoorden.

Hij legde in het Italiaans uit waarom de andere passagier 20 euro moest betalen. De buschauffeur (degene die op dat moment niet reed) sprak ook Italiaans en besefte dat hij zichzelf in het Italiaans kon uitleggen. Uiteindelijk vonden ze een gemeenschappelijke basis en konden ze een vredig gesprek voeren over eerdere incidenten in de bus.

En daar was het: begrip, communicatie, gemeenschappelijke grond, gedeelde kennis, meertalig bewustzijn. Het had ons zoveel moeite bespaard (niet alle!) om niet in het Engels te praten en meteen in het Italiaans of Frans te communiceren.

Ik verliet de bus in Groningen terwijl ik een Frans gesprek voerde met een van de chauffeurs. Je had zijn gezicht moeten zien toen hij zich realiseerde dat ik hem al die tijd had kunnen verstaan. Onbetaalbaar.

Maar deze hele ervaring heeft me verdrietig en boos gemaakt. De oplossing voor veel van de pijn van deze reis lag naast ons: ons meertalig repertoire. Dit is waar we eerst hadden moeten kijken, vóór de ruzies en het geweld dat wordt geuit in een taal die ten onrechte als “universeel” wordt gezien.

Dus voor de zekerheid post ik deze column in elke taal die ik ken…

Lees de verschillende versies van deze bijdrage op LinkedIn.