Bob Clerx (29) is een duizendpoot, ook in zijn werk: Hij is actief in zowel het onderwijs als de toerismebranche. Op dit moment is hij reisleider en gids voor het Britse bedrijf Lupine Travel en tegelijkertijd werkt hij als onderwijsadviseur, waarin hij scholen begeleidt op het gebied van moderne vreemde talen. Daarnaast is hij docent Frans bij de Alliance Française en op de Agora-school in Culemborg. Ook is hij docent Spaans. Clerx is verliefd op de Romaanse talen en culturen. Naast dit alles schrijft hij ook gedichten en een roman waarvan de gedichtenbundel binnenkort gepubliceerd zal worden.

Welke talen spreek je en hoe ben je meertalig geworden? 

Ik speel graag piano en gitaar, dus had ik altijd de wens om naar het conservatorium te gaan. Toen ik naar Griekenland ging met mijn familie en ik het schrift daar wilde doorgronden, begon mijn passie voor taal. Als klein jochie van 12 jaar wilde ik alles lezen en leren en was ik druk in de weer met mijn aantekeningenblok in Athene. Op de middelbare school kwam ik erachter dat ik een talenknobbel had. Ik stond bijna altijd een 10 en leraren begonnen mij te stimuleren om meer met de taal te doen. 

“Leraren begonnen mij te stimuleren om meer met de taal te doen.”

Vooral Frans vond ik waanzinnig. Dit heb ik gestudeerd in Tilburg, Utrecht en Bordeaux. En toch merkte ik dat ik niet echt werd uitgedaagd. Tijdens een van mijn stages in Normandië heb ik Rusland ontdekt. Ik begon colleges te skippen en ging reizen – naar Rusland. Van tevoren had ik bedacht dat ik de taal niet wilde leren omdat ik al bezig was met Frans en Italiaans, maar na één dag was ik verkocht door de mystiek van de Russische taal en cultuur. Tijdens die reis was ik uiteindelijk Russisch en Italiaans aan het leren terwijl ik ook nog mijn vakken aan het afronden was. Al eerder, toen Facebook net een beetje opkwam, leerde ik een Slovaakse jongen kennen met wie ik die taal online ging leren. Hij werd mijn introductie in de Slavische taalfamilie.

Ik heb lang getwijfeld wat ik wilde doen als werk en ben uiteindelijk in het onderwijs terechtgekomen waar ik Frans ging geven in de onder- en bovenbouw. Dat was cold turkey allemaal ontdekken, want ik had geen educatieve master gevolgd en sowieso kunnen de eerste jaren voor de klas soms aanvoelen alsof je ‘voor de leeuwen wordt gegooid’. Op dat moment deed ik een minor in Chinese taal- en letterkunde en was met heel veel talen tegelijk bezig. Bovendien ontdekte ik dat er ook veel talen buiten de Europese tak bestaan. Elke keer dacht ik: er is zoveel, ik wil alles weten, waar moet ik beginnen? Dat wakkerde mijn interesse voor het Baskisch aan. Ik kwam in contact met Basken vanuit mijn Franse vriendengroep en zij nodigden mij uit in Baiona en Donostia. Het Baskenland is door de jaren heen een beetje mijn tweede thuisland geworden. Ik kom er zeer regelmatig.

Vroeger begon ik heel onbevangen aan het leren van talen. In de loop van de tijd ben ik wel wat kritischer op mijn eigen leerproces geworden. Nu zeg ik pas dat ik een taal kan, als ik de literatuur van die taal kan doorgronden. Ik vertel ook niet zo snel welke talen ik allemaal spreek, want ik sta niet zo graag in de schijnwerpers. Nu ik wat ouder ben geworden, ga ik meer op onderzoek uit en ben ik vooral op zoek naar de antropologische kant van de mensen die in een bepaald land wonen. Het is het verhaal achter de mens waar ik nieuwsgierig naar ben en in mijn beleving is de taal van de ander daarin onmisbaar. In het begin was mijn ingang tot een taal, vooral de literatuur en de geschiedenis. Bij het reizen kocht ik bijvoorbeeld altijd de klassieke literatuur, -denk dan aan het epos van een bepaald land-, eerst in het Engels en dan in de doeltaal. Ik word erg geraakt door het Tsjechische spreekwoord: “Een mens leeft zoveel levens als de talen die hij spreekt” en ervaar deze aan den lijve.
 

“Nu zeg ik pas dat ik een taal kan, als ik de literatuur van die taal kan doorgronden.”

Welke taal of talen zou je nog graag willen leren? 

Ik zou beter Farsi en Estisch willen leren – die talen ken ik al een beetje maar mijn kritische zelf is nog niet tevreden. Verder zou ik graag goed Baskisch willen leren. Ik heb wel een basis maar ik wil mijzelf wel meer ontwikkelen. En wie weet, misschien wil ik ook nog wel een keer Portugees leren – dat is de enige Romaanse taal die ik niet ken! 

Welke rol spelen de verschillende talen in je dagelijks leven? 

Frans en Nederlands zijn helemaal met mijn leven verbonden door middel van Franse vrienden en muziek. Via mijn werk in de toeristenbranche spreek ik vooral Engels tijdens de tours die ik geef. Ik kom nog veel in contact met het Russisch door middel van Instagram en Whatsapp. Verder ben ik veel aan het luisteren naar internationale muziek. Van de andere talen krijg ik minder input in mijn leven, dus dat moet ik zelf wat meer opzoeken. Ik wissel literaire werken in de verschillende talen af en probeer elke dag in alle talen even een artikel in de krant te lezen. 

Het zijn heel veel balletjes die ik aan het hooghouden ben en ik moet constant schakelen. Daar geniet ik enorm van. Ik vind de wereld te interessant om maar links van me te laten liggen. Daarom ben ik zoveel dingen tegelijk aan het doen. Het is fantastisch!

Wat zie je als grootste meerwaarde van je meertaligheid, en zijn er ook negatieve kanten? 

Stipt op één staat het maken van vrienden. Ik ben zo dankbaar voor de vrienden door de hele wereld die ik hierdoor heb gekregen. Verder vind ik het mooi om de cultuur te doorgronden en in een complexe samenleving toch verbonden te zijn met elkaar. Het is de kunst om te blijven zoeken naar wat ons verbindt in plaats van wat ons scheidt. 

Er zijn ook wel nadelen aan meertaligheid. Ik voel me niet altijd op een bepaalde plek thuis omdat ik op meerdere plekken tegelijk wil zijn. Het onderhouden van een taal kost ook veel tijd en inspanning. Dat kan soms wat stress opleveren. Daarnaast voel ik me soms beperkt om me voldoende uit te drukken in het Nederlands. Soms mis ik uitdrukkingen die in andere talen wel bestaan. Als ik een taal nog niet goed beheers, merk ik dat ik me zo afhankelijk voel van een anderstalige om mij te helpen, en ik baal er dan weleens van.  

“Ik voel me soms beperkt om me voldoende uit te drukken in het Nederlands.”

Wat is volgens jou de beste manier om een nieuwe taal te leren?

Ik ga gewoon spreken met de moedertaal als referentiepunt. Ik ben fan van de Contrastive Analysis Hypothesis (Lado, 1957). Ik koop een volledig grammaticaoverzicht en een thematisch woordenboek dat gebaseerd is op thema’s. Vervolgens neem ik een heel thema door, bijvoorbeeld over de politiek en stel ik mezelf de vraag wat voor zinnigs ik hierover kan zeggen. Ik begin tegen mijzelf te praten en ga dan online met een correspondentiemaatje in gesprek die mij grammaticaal kan verbeteren. 

Ik kies bewust de grammaticale structuren die ik nodig heb om te zeggen wat ik wil zeggen. Als je al veel talen kent, dan weet je welke grammaticale stukjes er zijn en waarmee je welke nuanceverschillen kunt uitdrukken. Daarnaast oefen ik ook veel liedjes en reciteer ik gedichten. Dat is een heel leuke manier om een taal te leren. 

Wat kan er beter aan het taalonderwijs in Nederland? 

Ik vind het heel belangrijk dat leerlingen een taal leren waar ze interesse in hebben. Als je dit aan een brugklas vraagt, kom je erachter dat leerlingen echt wel gemotiveerd zijn om een taal te leren, maar misschien zijn dat niet de talen die we op school aanbieden. Doordat leerlingen nu per se een keuze uit het aanbod moeten maken, doodt het de noodzaak en daalt de motivatie.

Ik heb een keer een experiment gedaan op mijn oude school waarbij ik vrije momenten mocht organiseren. Ik liet leerlingen zelf kiezen welke taal ze wilden leren. Door mijn kennis kon ik dat prima ondersteunen. Ik focuste bijvoorbeeld op gemeenschappelijkheden tussen alle Romaanse talen. De leerlingen hadden opeens allemaal doelen en hun nieuwsgierigheid werd gewekt. We hadden echt goud in handen omdat de leerlingen de taal leerden op basis van motivatie. Het was dan de taak van mij als volwassene om de juiste vragen te stellen en kennis aan te dragen, zodat de leerlingen bleven leren. 

Ik word soms depressief van de focus op grammaticaonderwijs hier in Nederland. Grammatica is wel belangrijk, maar het is niet het einddoel. Ik vind het bijna schandalig dat het 2023 is en dat we nog steeds ons talenonderwijs inrichten op een manier die niet strookt met wat we weten over hoe talen worden geleerd. De motivatie en interesse van leerlingen is zó belangrijk. 

Wie is je voorbeeld op het gebied van meertaligheid?

Mijn favoriete dichter is Charles Baudelaire. Ik verzamel zijn gedichtenbundel, Les Fleurs du Mal (1857), in alle talen. Hij was zelf meertalig en heeft de verhalen van Edgar Allan Poe zo ontzettend mooi omgezet naar het Frans. Dat inspireert mij als creatief persoon enorm.