door Anna Talamoni (Rahmat), docent Spaans O.R.S. Lek en Linge en Lerarenopleider Spaans Hogeschool Utrecht

Hoe vaak heb jij je leerlingen de vraag voorgelegd: “Waar ben jíj nieuwsgierig naar?” Dat het belangrijk is dat leerlingen een kritische en onderzoekende houding ontwikkelen om een bijdrage te kunnen leveren aan de huidige en toekomstige samenleving, dat weten we inmiddels. Wat ik echter merkte in de praktijk, is dat het ontwikkelen en stimuleren van deze houding in de MVT-lessen (nog specifieker in de lessen Spaans) niet de aandacht krijgt die het zou moeten krijgen. Het gevolg hiervan is te zien in de zeldzame gevallen waarin leerlingen ervoor kiezen om uiteindelijk het profielwerkstuk (‘de’ praktische opdracht in hun examenjaar) te maken over een onderwerp op het gebied van taal en/of cultuur.

Hoe die kritische en onderzoekende houding ten opzichte van taal en cultuur ontwikkeld en gestimuleerd kan worden in de lessen, is dan ook de centrale vraag geweest binnen mijn onderzoek. Hiermee beoogde ik het vak Spaans relevanter te maken voor het profielwerkstuk.

Het blijkt dat als je leerlingen taalbewust maakt, hen dit kan helpen om de communicatieve vaardigheden te versterken (zie voor een brede oriëntatie op taalbewustzijn: Garrett & Cots, 2018). En om taalbewust te zijn is het van belang om de kennis van en reflectie op talen (en culturele elementen van talen) bewust te kunnen inzetten, wat weer op zichzelf een nieuwsgierige houding vraagt ten opzichte van talen en/of culturen. Binnen het theoretisch kader en in mijn vooronderzoek heb ik onderzocht wat de kenmerken zijn van zo’n kritische en onderzoekende houding, en welke activiteiten en werkvormen deze houding kunnen stimuleren. Wat uit het vooronderzoek is gebleken (waarin ik leerlingen, collega’s en de profielwerkstukcoördinator heb bevraagd), is dat leerlingen het in eerste instantie lastig vinden om een onderwerp te bedenken of een vraagstelling te formuleren over een taal en/of cultuur. Vakken als economie, geschiedenis, natuur- en scheikunde worden bij voorbaat vaak als relevanter gezien als het gaat om het profielwerkstuk, omdat er al in een vroeg stadium gebruik wordt gemaakt van kleine praktische opdrachten/onderzoekjes, het aanbieden van thema’s en het werken vanuit vraagstellingen in de lessen. 

Wat is er dan nodig om leerlingen aan te zetten tot die kritische en onderzoekende houding in onze MVT-onderwijspraktijk? Het antwoord zit hem eigenlijk ten eerste in de vraag die we continu aan onze leerlingen (zouden moeten) willen stellen: “Waar ben jíj nieuwsgierig naar?” Om maar een klein voorbeeld te geven: laatst heb ik in een van de eerste lessen Spaans een videofragment van een minuut afgespeeld (uit een Spaanse film) waarin te zien is hoe Spanjaarden elkaar ontmoeten en begroeten in een Spaanse stad. De opdracht die ik aan mijn leerlingen had gegeven was als volgt: “Schrijf eens een vraag op die bij je opkomt bij het zien van het fragment, dit kan van alles zijn.” Sommige leerlingen wisten niet waar ze moesten beginnen, maar er zaten ook leerlingen tussen die zich bijvoorbeeld afvroegen of “Spanjaarden elkaar altijd twee kussen geven bij het begroeten” of “wat er gezegd wordt bij deze ontmoeting” of “waar ze zich eigenlijk bevinden”, etc. En vanuit die vraagstellingen heb ik de leerlingen langzaam proberen te prikkelen, en inspiratie en ideeën gegeven over welke vragen en onderwerpen er zijn over een taal en cultuur. Het verbaasde mij – en voor zover ik kon zien ook mijn leerlingen – dat een kleine aanpassing in mijn lesgeven er al voor kon zorgen dat zij bewust en actief over taal en cultuur gingen nadenken. En voornamelijk: dat ze (al op kleinschalige manier) nadenken over wat hen verbaast, interesseert of nieuwsgierig maakt en erachter komen dat er veel te ontdekken valt over taal en cultuur. 

Niet alleen is het belangrijk om die nieuwsgierige en kritische houding aan te wakkeren, maar ook om leerlingen gewend te laten raken aan het doen van onderzoek. Als ze denken aan een ‘onderzoek’ of het profielwerkstuk, denken ze namelijk al snel moeilijker dan nodig is. Het is daarom cruciaal dat wij als docenten zowel de rol van coach en motivator aannemen als de rol van begeleider in het onderzoeksproces. Leerlingen hebben ons namelijk nodig voor de ideeën en voorbeelden, maar óók om ze te helpen bij de denk-, doe- en reflectiestappen. Op deze manier maken we ze niet alleen taalbewust, taalnieuwsgierig en taalgemotiveerd, maar ook ‘stapsbewust’. Hoe mooi is het als we niet alleen werken vanuit de voor de hand liggende doelen, maar ook betrokken zijn in de denkstappen van onze leerlingen en meer inhoud kunnen geven aan ons taalonderwijs, waarbij we de leerlingen zelf kunnen laten bepalen wat zíj willen weten? 

Als resultaat van mijn onderzoek heb ik de website KriTiCO (www.kritico.nl) ontworpen: een handreiking voor zowel docenten als leerlingen, waarmee ik hoop de directe relevantie voor de praktijk te kunnen geven. Deze website is aan MVT-collega’s en leerlingen voorgelegd en aangepast op basis van hun evaluatie. KriTiCO biedt handvatten om stapsgewijs en gevisualiseerd na te denken over het doen van onderzoek, klein of groot, over taal en/of cultuur. Ook biedt het vragen en onderwerpen ter inspiratie voor leerlingen. Op die manier kan de website worden toegepast om de kritische en onderzoekende houding te ontwikkelen en te stimuleren binnen de MVT-onderwijspraktijk. De website wordt nog altijd zorgvuldig onderhouden en doorontwikkeld, dus suggesties, opmerkingen en good practices zijn altijd welkom! Mijn afstudeeronderzoek is hier te vinden en aan een Nederlandse samenvatting wordt gewerkt.

Bronnenlijst

Rahmat, A. (2021). El propio experto: Inventar, invertir e investigar. Masterthesis Universiteit Utrecht.

Garrett, O. & Cots, J.M. (2018). The Routledge Handbook of Language Awareness. Routledge.