door Esther Schat, docent Spaans Spinoza Lyceum

Er wordt vaak gezegd dat literatuuronderwijs het moeilijk heeft op de middelbare school in tijden van ontlezing. Echter, als docent Spaans op het Spinoza Lyceum in Amsterdam merkte ik dat leerlingen wel te motiveren zijn voor boeken in een vreemde taal als een interculturele benadering centraal staat. Ik ben van mening dat er binnen het huidige vreemdetalenonderwijs meer aandacht nodig is voor integratie van taal en cultuur en ik denk dat een interculturele benadering van literatuur daaraan kan bijdragen. Hoe kunnen leerlingen door literatuur in de vreemdetalen-les succesvol leren communiceren over andere talige en culturele achtergronden? Hoe kunnen literaire teksten worden ingezet om  juist spreek- en schrijfvaardigheid te bevorderen? En hoe kan literatuuronderwijs er aan bijdragen dat leerlingen beter om kunnen gaan met diversiteit? Dit waren vragen die mij inspireerden een onderzoeksvoorstel te schrijven. Met een promotiebeurs voor leraren van Dudoc Alfa heb ik 4 jaar onderzoek kunnen doen naar de vraag hoe literatuuronderwijs kan bijdragen aan de interculturele competenties van middelbare scholieren. Hiervoor heb ik twee jaar lang een groep van 300 leerlingen en 14 docenten gevolgd. Het onderzoek heeft geresulteerd in het Interculturele Literaire Competentie  model, didactische ontwerpprincipes voor mvt-docenten en drie lessenseries bij Spaanstalige literaire teksten rondom het thema migratie. 

Het promotieonderzoek werd gekenmerkt door een driefasenopbouw die typisch is voor educational design research: analyse en verkenning – ontwerp en constructie – evaluatie and reflectie. In de eerste fase van het onderzoek heb ik docentperspectieven en praktijken verkend door middel van een vragenlijstonderzoek. Wat willen mvt-docenten met interculturele competentie en literatuur en wat doen ze nu al? Op basis van deze inzichten is het theoretisch model voor Interculturele Literaire Competentie tot stand gekomen. Hierbij zijn ook 25 concrete leerdoelen geformuleerd. In de tweede fase van het onderzoek heb ik op basis van deze leerdoelen een formatief evaluatie-instrument ontwikkeld waarmee je de interculturele ontwikkeling van je leerlingen in kaart kan brengen. Ook zijn in deze fase de ontwerpprincipes uitgewerkt. Op basis van deze principes zijn werkboeken bij de volgende Spaanstalige teksten gemaakt: Los ojos de Carmen, La Caravana al Norte en Abdel. Het eerste boekje gaat over discriminatie in Ecuador, het tweede boekje gaat over de migrantenkaravaan vanuit Midden-Amerika naar de VS en het laatstgenoemde gaat over de vluchtelingencrisis bij de straat van Gibraltar. In de laatste fase van het onderzoek zijn de opbrengsten van intercultureel literatuuronderwijs in kaart gebracht. Het bleek dat  leerlingen aan de hand van de dialogische spreek- en schrijftaken over boeken met controversiële thema’s, niet alleen taalvaardiger in de vreemde taal werden, maar ook competenties verwierven om verschillen in morele opvattingen te bespreken en literatuur te waarderen in dialoog met medeleerlingen. 

De lessenseries zijn in veertien klassen op zeven scholen in de vijfde en zesde klas van het vwo uitgevoerd. Het onderzoek heeft laten zien dat intercultureel literatuuronderwijs kansen biedt om een inhoudelijker curriculum te creëren, waarin de vakinhoud van de talen voorop staat en vaardigheden een essentiële ondersteunende functie hebben. Met het proefschrift hoop ik in de eerste plaats docenten te inspireren en van  bruikbare materialen te voorzien. Ook hoop ik dat het proefschrift  aanstaande vakvernieuwingen beproefde modellen kan bieden. Ik zal mijn proefschrift verdedigen op 5 juli 2022 in het Academiegebouw in Utrecht (zie www.uu.nl). Een Nederlandse samenvatting is hier te vinden.